Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια, ίσως τριάντα-σαράντα, από την εποχή που, με κριτήριο την ποιότητα, η έννοια «διεθνής αμπελώνας» παρέμπεμπε αυτόματα σε μια και μοναδική χώρα: τη Γαλλία. Σήμερα, μεσούσης της πρώτης δεκαετίας του εικοστού πρώτου αιώνα, η εικόνα έχει αλλάξει ριζικά. Τα μεγάλα chateaux του Μπορντό, τα ιστορικά domaines της Βουργουνδίας και τα μεγάλα σπίτια της Καμπανίας πλαγιοκοπούνται από πρώην ακίνδυνους γείτονες, όπως η Ιταλία και η Ισπανία. Υπερπόντιες χώρες, αμπελοοινικά ανύπαρκτες μέχρι πρότινος, αφήνουν την απειλητική ποιοτική τους αύρα να πλανάται πάνω από την Ευρώπη.
Σαν να μη φτάνει αυτό, επιχειρούν παράλληλα να επιβάλλουν και τη δική τους αισθητική αντίληψη σε παλιές και νέες αγορές του πλανήτη. Το ποιοτικό κρασί έχει ήδη αλλάξει πρόσωπο και προδιαγραφές. Για την ακρίβεια, είναι τουλάχιστον διπρόσωπο με αρκετές ενδιάμεσες αποχρώσεις. Ο ΄Ελληνας καταναλωτής που διαβαίνει σήμερα το κατώφλι μιας ενημερωμένης κάβας ή ορισμένων (λίγων) σουπερμάρκετ, βρίσκεται μπροστά σε εκατοντάδες ετικέτες, που η ανάγνωσή τους παραπέμπει σε εγχειρίδιο γεωγραφίας. Ευτυχώς για το ελληνικό κρασί, οι περισσότεροι Έλληνες είναι για την ώρα… αγεωγράφητοι.
Το εισαγόμενο κρασί στη χώρα μας δεν καλύπτει ούτε το 5% της συνολικής κατανάλωσης. Για τη συντριπτική πλειονότητα των καταναλωτών, η αποσπασματική και σπάνια παρουσία του στο τραπέζι οφείλεται κατά κύριο λόγο στην πειθώ κάποιου sommelier, στην περιέργεια, ή στο γκλάμουρ που επιβάλλουν οι περιστάσεις. Παρά ταύτα, το εισαγόμενο κρασί είναι πλέον μια ενδιαφέρουσα πραγματικότητα, απολαυστική για τους ενημερωμένους και… «γεωγραφημένους» οινόφιλους. Το ίδιο ισχύει και για τους υπόλοιπους, με την πρόσθετη παρατήρηση ότι η έλλειψη γνώσεων ενίοτε κοστίζει ακριβά, και ακόμα πιο συχνά το αποτέλεσμα κάνει την προσέγγιση να φαίνεται ανάξια λόγου.
Οι λόγοι είναι πολλοί, διαφορετικής τάξης και σπουδαιότητας. Ανάμεσα σε αυτούς, ένας έχει σημαίνουσα επίπτωση πάνω στην απόλαυση που μπορούμε να αντλήσουμε από αυτήν την εμπειρία: οι οργανοληπτικοί χαρακτήρες. Με άλλα λόγια, για τους λιγότερο μυημένους, τα αρώματα και η γεύση του κρασιού, που σε συνδυασμό με τον τρόπο της κατανάλωσής του (ap,ritif, στο τραπέζι, είδος κουζίνας κλπ.), δημιουργούν λιγότερη, περισσότερη ή και καθόλου ευχαρίστηση.
Είναι, επί παραδείγματι, σφόδρα πιθανό μια παραδοσιακή (ταννική κλπ.) Νάουσα να μην αρέσει σε κάποιον συνηθισμένο στο Αγιωργίτικο Νεμεάτη. Όπως είναι επίσης πιθανόν ένα υπερβολικά πλούσιο κρασί να γίνεται κουραστικό και βαρετό σε κάποιον, ο οποίος είναι συνηθισμένος σε πιο απλές ή εξαιρετικά λεπτές γεύσεις. Στην περίπτωση του ελληνικού κρασιού, λόγω μεγαλύτερης εξοικείωσης του εθνικού καταναλωτή, αλλά και λόγω του σχετικά κοινού ιδεολογικού υπόβαθρου (ήθη, τρόπος και τελετουργικό διατροφής κλπ.) πάνω στο οποίο στηρίζεται η παραγωγή του, τα πράγματα είναι πιο εύκολα. Δύσκολα ο οινόφιλος θα θεωρήσει την εμπειρία ανάξια λόγου. Το ίδιο ισχύει και σε ό,τι έχει σχέση με την εκδοχή επανάληψης της δοκιμής, την οποία ο οικονομικός παράγοντας αλλά και άλλοι εξίσου σημαντικοί λόγοι κάνουν επιτρεπτή. Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά, όταν αναφερόμαστε στο διεθνή αμπελώνα και τους εκπροσώπους του.
Εδώ οι παραγόμενες ετικέτες ανέρχονται σε δεκάδες χιλιάδων και οι εισαγόμενες στην Ελλάδα μάλλον είναι περισσότερες από τις εγχώριες. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ανάμεσά τους υπάρχουν κρασιά (κάθε γεωγραφικής προέλευσης) εξαιρετικά και κάτι παραπάνω. Είναι όμως εξίσου βέβαιο ότι οι συνήθειες στους τόπους παραγωγής, το ιδεολογικό υπόβαθρο των παραγωγών τους κλπ., μπορούν να οδηγήσουν σε κρασιά που δεν συνάδουν με τις αντιλήψεις ή τις συνήθειες κατανάλωσης σε μια άλλη περιοχή του πλανήτη.
Επιπρόσθετα, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης της μαζικής κατανάλωσης και της επιβολής (μέσω marketing και διαφήμισης) μιας συγκεκριμένης γευστικής αισθητικής, υπάρχει ένας διαρκώς αυξανόμενος αριθμός βιομηχανικών (τεχνολογικών, αν σας ενοχλεί η λέξη) κρασιών ποιότητας, ικανών να καλύψουν τις ανάγκες που διαμορφώνουν όσα προανέφερα. Δεν είναι υποχρεωτικώς κρασιά που παράγουν οινοβιομηχανίες-κολοσσοί. Μπορεί να προέρχονται και από σχετικά μικρές αμπελοοινικές εκμεταλλεύσεις. Έχουν όμως ένα κοινό γνώρισμα: παράγονται στη βάση ενός cahier de charges που προκύπτει από στατιστικές.
Στατιστικές που μετράνε μαζικές κοινωνικές συμπεριφορές, καταναλωτικές και διατροφικές συνήθειες. Είναι κρασιά που υπηρετούν κάθε υπαρκτή σύγχρονη τεχνολογία, χωρίς να υπηρετούνται από αυτήν, φτιαγμένα για να ενοχλούν λιγότερο ή να αρέσουν περισσότερο σε εκατομμύρια καταναλωτές. Για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, άλλωστε αυτό είναι και το αντικείμενο του άρθρου – αναφέρομαι στα αποκαλούμενα «κρασιά του Νέου Κόσμου». Κατά τη γνώμη μου, και κατά τη γνώμη πολλών άλλων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι τα κατεξοχήν κρασιά, τα οποία βάζουν στο ποτήρι μας μια τελείως καινούρια αντίληψη περί οργανοληπτικών χαρακτήρων. Για κάποιους (συνήθως τους λιγότερο μυημένους) ανοίγουν καινούριους δρόμους ευχαρίστησης και δημιουργούν περισσότερους φίλους του κρασιού. Για άλλους, πάλι, οδηγούν σε κρασιά μονότονα, βαρετά, με μοναδική αρετή τον κραυγαλέο του χαρακτήρα τους.
Εμείς, ως γνήσιοι Ευρωπαίοι, θα προσεγγίσουμε και τις δύο εκδοχές και εσείς, ως γνήσιοι οινόφιλοι, θα αποφασίσετε μετά λόγου γνώσεως και με βάση το γούστο σας, τι σας ταιριάζει. Για να προσεγγίσετε το διεθνή αμπελώνα σαν μια απόλαυση και να αποφύγετε παγίδες και ό,τι γενικά δεν ταιριάζει στον ουρανίσκο σας. Όσο για τη δεύτερη εκδοχή, καλά το καταλάβατε: είναι η ευρωπαϊκή περί οίνου αντίληψη.
παλαιός vs νέος κόσμος.
Με τη λέξη «παλαιός» εννοούμε, κατ’ αρχάς, όλες τις χώρες που έχουν αποδεδειγμένη και μακρόχρονη παράδοση στην παραγωγή κρασιών αναγνωρισμένων για την ποιότητά τους. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν η Γαλλία, η Ισπανία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Πορτογαλία, και άλλες χώρες της ευρωπαϊκής ηπείρου. Από την άλλη μεριά, ο «Νέος Κόσμος» εκφράζεται κατεξοχήν από τις ΗΠΑ, την Αυστραλία, αλλά και τη Νέα Ζηλανδία, τη Νότια Αφρική, τη Χιλή και άλλες ανερχόμενες χώρες, κυρίως της Νότιας Αμερικής.
Ο διαχωρισμός έτσι όπως περιγράφεται είναι σχετικά στεγνός και απόλυτος. Δεν λαμβάνει υπόψη του την αναπόφευκτη ώσμωση και τις διαφοροποιήσεις στις οποίες έχει οδηγήσει. Έτσι, σήμερα ο Νέος Κόσμος έχει να επιδείξει παραγωγούς με παλαιοκοσμίτικη αντίληψη, που προτείνουν κρασιά με ευρωπαϊκό χαρακτήρα. Αντίθετα, πάλι, σε αρκετές περιοχές της Ευρώπης, κυρίως στο φτωχό και χωρίς ιδιαίτερη ποιοτική παράδοση Νότο, η αντίληψη του Νέου Κόσμου έχει βρει ήδη αρκετούς οπαδούς με άφθονα δείγματα που παραπέμπουν σε Αυστραλία ή Καλιφόρνια.
Επειδή όμως οι γεωγραφικοί προσδιορισμοί και οι απορρέοντες διαχωρισμοί δεν λένε πολλά πράγματα στον απλό οινόφιλο, ας δούμε το οργανοληπτικό… «ζουμί» της ιστορίας.
Το μάτι
Δεν χρειάζεται να είστε μάγος για να καταλάβετε ενίοτε με την πρώτη ματιά τι γράφει το διαβατήριο του κρασιού που βάλατε στο ποτήρι σας. Χρυσαφένια λευκά, βαθύχρωμα, σχεδόν μαύρα κόκκινα και άφθονα αλκοολικά «δάκρυα» στο ποτήρι σημαίνουν Νέο Κόσμο. Περισσότερο αχυρόχρωμα με ορατές τις πράσινες ανταύγειες και κόκκινα γενικά πιο ανοιχτά χρώματα (με εξαιρέσεις) χαρακτηρίζουν τη Γηραιά Ευρώπη. Αν και οι διαφορές είναι στην κυριολεξία ορατές, μέχρι στιγμής ουδέν το μεμπτόν.
Η μύτη
Σας αρέσουν οι υπερβολές; Είστε λάτρης των ώριμων φρούτων των τροπικών ανανάδων, mango, και λοιπών; Σας τρελαίνει η αίσθηση της μαρμελάδας, της βανίλιας και της creme brulee; Σηκώστε το ποτήρι σας και αδειάστε το στην υγειά της Penfold’s. Αρκεί να μην έχετε στο πιάτο σας μια αιγαιοπελαγίτικη τσιπούρα με τη διακριτική αρμύρα και τα φευγαλέα αρώματα της ελληνικής θάλασσας, ή κάτι αντίστοιχο προς το κόκκινο: θα το μετανιώσετε και θα φωνάξετε τον sommelier για ένα άλλο, ευρωπαϊκό αυτή τη φορά, ποτήρι. Με μοναδική mineral αίσθηση, αρώματα άγουρων λευκών ή κίτρινων φρούτων, απαλές λουλουδιαστές νότες, δροσερά κόκκινα φρούτα του δάσους και νότες βανίλιας ή ξύλου, που συμπεριφέρονται με περίσσεια διακριτικότητα – έως απουσίας, ακόμα και όταν είναι παρούσες. Υπερβάλλω ελαφρά, όμως, ούτως ή άλλως, η τοποθέτηση είναι σχηματική και περιγράφει βασικούς κανόνες και όχι αποχρώσεις ή εξαιρέσεις. Σημασία έχει ότι στη δεύτερη περίπτωση θα απολαύσετε αρωματικά, εκτός από το κρασί, και την πλέον λεπτεπίλεπτη δημιουργία του τριάστερου σεφ των ονείρων σας.
Το στόμα
Αν έχετε ανατραφεί με βάφλες βουτηγμένες στο σιρόπι σφένδαμου, τρώτε ένα βαζάκι κέτσαπ στην καθισιά σας και πίνετε μισό λίτρο Coca-Cola, τότε γραμμή για Καλιφόρνια. Θα γεμίσει το ποτήρι σας με γλύκα που μπουκώνει και εντυπωσιακό πλούτο που θα σας χορτάσει. Τι να το κάνετε το φαγητό; Σκέτο κρασί, άντε και λίγο ψωμί φτάνουν. Αυτό που λέμε no food drink. Αν, παρ’ όλα αυτά, επιμένετε να φάτε ό,τι υπάρχει στο πιάτο σας, το πιθανότερο είναι το μισό κρασί να μείνει στο μπουκάλι. Στον αντίποδα, η Γηραιά Ευρώπη ψηφίζει υψηλότερες οξύτητες, που ελαφραίνουν τις εντυπώσεις, δίνουν νεύρο και καθαρίζουν το στόμα. Απεχθάνεται τις κραυγαλέες επιρροές του βαρελιού, αφήνει ταννίνες να δηλώνουν «παρών», αλλά απαιτεί και οινοποιούς μάστορες. Χωρίς τα πολλά τεχνολογικά φτιασίδια, η έλλειψη ποιότητας γίνεται εύκολα αντιληπτή και μπορεί να φέρει την κόλαση στο στόμα σας.
Επιμύθιο
Παρά τα όσα «αποκαλυπτικά» προηγήθηκαν και μιλώντας πάντα γενικά, ο Νέος Κόσμος έχει να προτείνει ευχάριστα κρασιά. Μπορεί στην πλειονότητά τους να είναι υπερβολικά κραυγαλέα, να μπουκώνουν, να απαγορεύουν στη γεύση και στα αρώματα του πιάτου σας να «αναπνεύσουν», όμως είναι προϊόντα που φτιάχνονται για να ταιριάζουν στον ουρανίσκο του απλού και χωρίς ανησυχίες καταναλωτή. Επιπλέον, συχνά έχουν και χαμηλή τιμή. Αυτό που τους λείπει είναι η ταυτότητα. Είναι η μικρή ατέλεια που ξεχωρίζει το χειροποίητο από το βιομηχανικό. Είναι αυτή η διαφορά πολιτιστικού μπακ-γκράουντ που διαφοροποιεί έναν παραγωγό της Βουργουνδίας από τον ομόλογό του τού Όρεγκον και κάνει το κρασί του να θυμίζει χειροποίητη δαντέλα και όχι ένα τόπι υφάσματος όμοιο με χίλια άλλα που βγήκαν από το ίδιο εργοστάσιο.
Το συμπέρασμα προκύπτει αβίαστα: Με βάση τις απαιτήσεις και το ενδιαφέρον σας, επιλέξτε με προσοχή. Και στη μία και στην άλλη περίπτωση, ο κίνδυνος της απογοήτευσης υπάρχει. Μην ξεχνάτε ότι η προσέγγιση της ποιότητας έχει ως προαπαιτούμενο την καλλιέργεια και τη γνώση. Αν κάνετε τα πρώτα βήματά σας στο κρασί, ίσως ένα κολακευτικό, βατό οργανοληπτικά και χαμηλής τιμής νεοκοσμίτικο να είναι το κατάλληλο κρασί που θα ανοίξει την πόρτα για τη χώρα του Διονύσου. Αν έχετε ήδη μακρά και ουσιαστική επαφή με το καλό πρόσωπο του ελληνικού κρασιού, τα πράγματα αλλάζουν. Ο Παλαιός Κόσμος έχει απίστευτες οινικές ιστορίες να σας διηγηθεί.
Με λίγη προσοχή, δεν θα σας απογοητεύσει και δεν θα σας κουράσει. Αντίθετα, θα σας βοηθήσει να ανεβείτε τα σκαλοπάτια της γνώσης και της απόλαυσης. Θα σας κάνει ικανούς, αν και η τσέπη σας το επιτρέπει, να απολαύσετε μετά λόγου γνώσεως τα μεγάλα κρασιά του παγκόσμιου αμπελώνα. Του Παλαιού αλλά και του Νέου Κόσμου. Γιατί τελικά η ποιότητα υπάρχει παντού. Όπου υπάρχει πολιτισμός, ευαισθησία και σεβασμός σε αυτό που δημιουργούμε.
