Καλαμπόκια χωρίς ούτε ένα μαυράκι; Ακούγεται καλό, αλλά μπορεί να κρύβει περίεργες αλήθειες κι ερωτηματικά. Το σίγουρο είναι, ότι πίσω από την εμφάνιση και την αντοχή, κρύβονται πολλά. Πρώτη απώλεια -ίσως όχι η σημαντικότερη, η νοστιμιά. Ακούμε γι' αυτά όλο και πιο συχνά. Μαθαίνουμε λιγότερα από αυτά που θα έπρεπε και πολλές φορές μένουμε μόνο στις διαπιστώσεις. Μεταλλαγμένα. Η λέξη από μόνη της περιγράφει μία κατάσταση που μεταλλάσσεται, που αλλάζει. Τι είναι, όμως, στην πραγματικότητα τα μεταλλαγμένα; Τι σημαίνει η κατανάλωσή τους για την υγεία μας; “Μεταλλαγμένα ή αλλιώς Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί (G.M.O.) είναι οι οργανισμοί εκείνοι οι οποίοι δημιουργήθηκαν τεχνητά από τους επιστήμονες, με τη μηχανική γενετική, με την αφαίρεση ή την προσθήκη γονιδίων, που προέρχονται από οργανισμούς που μπορεί να ανήκουν ακόμα και σε εντελώς διαφορετικά είδη”.
Ο ορισμός ξεδιαλύνει σε ένα βαθμό τα πράγματα (με την προϋπόθεση ότι μελετάμε σωστά την ερμηνεία του), ωστόσο οι απορίες είναι πολλές και ακόμη περισσότερες όσον αφορά το κατά πόσο η κατανάλωση μεταλλαγμένων προϊόντων είναι επιβλαβής για την υγεία. Οι επιστήμονες, μπορούν να απομονώσουν κάποια γονίδια από ένα είδος και να τα μεταφέρουν σε ένα άλλο, με στόχο τη βελτίωση κάποιων χαρακτηριστικών τους, αλλά ουσιαστικά βιάζοντας τη γενετική τους δομή. Έτσι, έχουμε ντομάτες που δεν σαπίζουν, σιτάρι με μεγάλη παραγωγή ανά στρέμμα ή καλαμπόκι που δεν θα χρειαστεί ζιζανιοκτόνα, καθώς τα έχει ενσωματωμένα στο DNA του. Με τον τρόπο αυτό, επεμβαίνουν ουσιαστικά στο προϊόν που θα παραχθεί, δίνοντας του άλλα χαρακτηριστικά.
Πώς φτάσαμε εδώ
Όλα ξεκίνησαν από την «Πράσινη επανάσταση», μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η τότε αναπτυσσόμενη χημική βιομηχανία, αφού είχε δοκιμάσει τα προϊόντα της για πολεμικούς σκοπούς, ώθησε τη γεωργική παραγωγή στην αλόγιστη χρήση συνθετικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, στην επέκταση των μονοκαλλιεργειών και την αυξημένη χρήση νέων, υψηλής απόδοσης, υβριδίων. Οι εταιρείες αυτές, στηριζόμενες στο "μότο" της αύξησης της παγκόσμιας παραγωγής τροφής, που θα εξάλειφε την πείνα από τον «τρίτο» κόσμο, μετατράπηκαν σταδιακά σε σποροαγροχημικές.
Έξι εταιρείες, που έχουν κυρίως τη βάση τους στις Η.Π.Α. και την Ε.Ε. ελέγχουν το 98% της αγοράς των γενετικά τροποποιημένων σπόρων και το 70% της αγοράς των φυτοπροστατευτικών προϊόντων: Monsanto, Dupont, Syngenta, Bayer–Aventis, Novartis και AstroZeneca. Αυτές οι εταιρείες–κολοσσοί συντονίζουν τις ενέργειές τους, έχουν δημιουργήσει lobby άσκησης πολιτικών πιέσεων σε κυβερνήσεις, ελέγχουν την έρευνα σε πανεπιστήμια και προωθούν τα συμφέροντά τους μέσω παγκόσμιων οργανισμών, όπως ο Π.Ο.Ε.
Μύθοι και αλήθειες
Τα μεταλλαγμένα κυριαρχούν στις μεγάλες αγροτοπαραγωγικές χώρες, όπως η Αργεντινή, οι Η.Π.Α., ο Καναδάς και η Βραζιλία. Η Αργεντινή σήμερα, με τη μεγαλύτερη παραγωγή μεταλλαγμένης σόγιας, αντιμετωπίζει παράλληλα προβλήματα πείνας, καταρρίπτοντας τον μύθο ότι η αυξημένη παραγωγή φέρνει αύξηση εισοδήματος στους αγρότες...
Η ιδιαίτερης σημασίας πτυχή της επικράτησης των μεταλλαγμένων, αποκρύπτεται. Οι μεταλλαγμένοι σπόροι είναι υπάρξεις στείρες ή με μειωμένη δυνατότητα αναπαραγωγής και, επομένως, οι αγρότες θα πρέπει κάθε χρόνο να αγοράζουν σπόρο, καθώς και το συγκεκριμένο φυτοπροστατευτικό μέσο που τον συνοδεύει, σε οποιαδήποτε τιμή κοστολογηθεί από την εταιρεία που το παράγει. Είναι τυχαίο, άραγε, ότι οι εταιρείες που παράγουν μεταλλαγμένα σπόρια, παράγουν και ζιζανιοκτόνα που τα συνοδεύουν;
Μέσω της παγκόσμιας νομοθεσίας, «πατεντάρουν» ως δική τους «πνευματική ιδιοκτησία» και εξασφαλίζουν το δικαίωμα αποκλειστικής χρήσης, όχι μόνο στο γενετικό υλικό, αλλά προχωρούν και στον έλεγχο των παραδοσιακών γενετικών πόρων. Έτσι, ο αγρότης δεν μπορεί να φυλάξει σπόρους του ή να τους αναπαράγει ο ίδιος.
Αυτό που στην ουσία επιδιώκουν οι τεράστιες πολυεθνικές, είναι ο έλεγχος του φαγητού και της παραγωγής του...
Τα πρώτα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα μπήκαν στην αγορά το 1996. Είδη όπως το μπρόκολο, οι ντομάτες, το μαρούλι, το ρύζι, το βαμβάκι, τα πεπόνια έχουν κατοχυρωθεί ως ευρεσιτεχνίες από αυτές τις μεγάλες πολυεθνικές.
Δύο από τα πιο γνωστά μεταλλαγμένα προϊόντα, που κυκλοφορούν στην παγκόσμια αγορά, είναι η σόγια και το καλαμπόκι που, όπως είναι γνωστό, αποτελούν σημαντικές πρώτες ύλες στη βιομηχανία τροφίμων. Ενδεικτικό είναι, ότι το 60% των τροφίμων περιέχει παράγωγα σόγιας, όπως αλεύρι, πρωτεΐνες, λεκιθίνη (Ε322), φυτικά έλαια, κλπ ή παράγωγα καλαμποκιού, όπως άμυλο, λάδι, αλεύρι, σορβιτόλη (Ε420), γλυκόζη, φρουκτόζη, κ.α. Επομένως, τρόφιμα όπως μπισκότα, σάντουιτς, σοκολάτες ή παιδικές τροφές μπορεί να περιέχουν μεταλλαγμένη σόγια ή καλαμπόκι. Το μεγαλύτερο πρόβλημα, όμως, εντοπίζεται στα προϊόντα που δεν φέρουν σήμανση (όπως γάλα, αβγά, κρέας, κ.λπ.), αν και για την παραγωγή τους είναι πολύ πιθανόν να έχουν χρησιμοποιηθεί μεταλλαγμένες ζωοτροφές. Στην Ελλάδα, το 80% της σόγιας και του καλαμποκιού που εισάγεται χρησιμοποιείται σε ζωοτροφές και ένα σημαντικό ποσοστό από αυτό είναι μεταλλαγμένο.
Κίνδυνοι από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς
Οι επιπτώσεις που μπορούν να έχουν τα μεταλλαγμένα, αφ' ενός αφορούν στον άνθρωπο, αφ' ετέρου στο περιβάλλον. Ενδεχόμενοι κίνδυνοι αφορούν κατ’ αρχάς την αύξηση της αντίστασης των μικροβίων στα αντιβιοτικά και, επομένως, τη μείωση της αποτελεσματικότητας αυτών των φαρμάκων. Επίσης, από τα μεταλλαγμένα, γίνεται η παραγωγή νέων τοξινών, αφού προκύπτουν τοξικές ουσίες απαραίτητες για την αντιμετώπιση ζιζανίων και εντόμων και οι οποίες μπορεί να είναι τοξικές ακόμη και για τον άνθρωπο.
Όσο αφορά στο περιβάλλον, οι κίνδυνοι είναι πολλοί και μεγάλοι. Ειδικότερα, μέσω της γύρης, τα γονίδια μεταφέρονται και σε άλλα φυτά μη μεταλλαγμένα ή σε άγρια είδη του ζωικού βασιλείου. Έτσι, μπορεί να έχουμε μια γενετική μόλυνση, όπως όταν π.χ. το μεταλλαγμένο καλαμπόκι μέσω της γύρης αποδειχθεί καταστρεπτικό για ένα είδος πεταλούδας. Επίσης, στο περιβάλλον, μπορεί να αυξηθεί η ανθεκτικότητα ορισμένων ζιζανίων, κάτι που θα έχει ως αποτέλεσμα κάποια είδη να αυξηθούν σημαντικά ενώ κάποια άλλα να εξαφανιστούν. Η ίδια αλυσίδα απειλεί και τα ζώα, που μπορεί να καταναλώσουν αυτά τα φυτά, θέτοντας εν αμφιβόλω την ισορροπία του περιβάλλοντος.
Τα μεταλλαγμένα στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Σε γενικές γραμμές, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ακολουθήσει μια πολιτική αντίστασης στα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα. Όμως, από την αρχική πλήρη απαγόρευση καλλιέργειας, με μια νέα απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Ιανουάριο 2015 έχει επιτρέψει στα κράτη – μέλη να αποφασίζουν τα ίδια αν θα επιτρέπουν την καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων τροφίμων. Ακόμα κι αν ένας γενετικά τροποποιημένος καρπός κριθεί ασφαλής από την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων, τα κράτη – μέλη μπορούν να αποφασίσουν την απαγόρευση της καλλιέργειάς του. Η Ελλάδα, μαζί με τα μισά περίπου κράτη – μέλη δεν έχουν επιτρέψει μέχρι σήμερα την καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων καρπών.
Πώς θα ξέρω αν ένα τρόφιμο περιέχει μεταλλαγμένα συστατικά;
Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, κάθε εταιρεία είναι υποχρεωμένη να το αναγράφει στην ετικέτα. Ειδικότερα, κανονισμοί για τη σήμανση και την ιχνηλασιμότητα μεταλλαγμένων τροφίμων και ζωοτροφών, καθιστούν υποχρεωτική τη σήμανση των προϊόντων, που περιέχουν μεταλλαγμένα συστατικά. Αυτό σημαίνει, ότι αν κάποιο τυποποιημένο τρόφιμο περιέχει μεταλλαγμένα συστατικά, αυτό πρέπει να αναγράφεται στην ετικέτα του, και συγκεκριμένα στη λίστα των συστατικών. Συγκεκριμένα, θα αναγράφεται η φράση: «περιέχει ή προέρχεται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς» ή «αυτό το προϊόν παράγεται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς». Το γεγονός ότι η συγκεκριμένη τροποποίηση είναι εγκεκριμένη, δε σημαίνει τίποτα παραπάνω πέρα από το ότι η κυκλοφορία του συγκεκριμένου προϊόντος είναι νόμιμη. Όπως συμβαίνει, όμως, με όλα τα μεταλλαγμένα προϊόντα, οι επιπτώσεις τους στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον είναι σε μεγάλο βαθμό ακόμα άγνωστες και απολύτως ανεξέλεγκτες.
Έτσι, η δύναμη του καταναλωτή είναι η εμμονή του στο να επιλέγει προϊόντα παραδοσιακών ποικιλιών, τοπικά και εντός εποχής, ακόμα και αν μερικές φορές ορισμένα φρούτα ή λαχανικά είναι ανομοιόμορφα στο σχήμα και το χρώμα. Ας μη ξεχνάμε, ότι όποιος σπέρνει ανέμους, ακόμα και αν στην αρχή φαντάζουν σαν δροσερό αεράκι, κινδυνεύει στο μέλλον να θερίσει θύελλες...
