Όσο πιο πολύ αδιαφορούμε και μολύνουμε το περιβάλλον το οποίο μας τρέφει, τόσο πληθαίνουν τα κρούσματα διατροφικών σκανδάλων, σαν το σχετικά πρόσφατο παράδειγμα των ιδιαίτερα επιβαρημένων με επικίνδυνα βαρέα μέταλλα κηπευτικών, που έρχονται στο τραπέζι μας από τον κάμπο των Θηβών και των Οινοφύτων, εξαιτίας της μόλυνσης του ποταμού Ασωπού από τα απόβλητα των βιομηχανιών της περιοχής. Τότε είναι που η λύση της κατανάλωσης βιολογικών τροφίμων δείχνει ακόμη πιο ελκυστική και όλο και περισσότεροι σκέφτονται να στραφούν προς αυτά. Γιατί όμως διστάζουν; Πού οφείλεται το γεγονός ότι η χώρα μας έχει τη χαμηλότερη παραγωγή και κατανάλωση βιολογικών προϊόντων στην Ευρώπη (κάτω του 3%); Γιατί μέσα στην περίοδο της κρίσης μειώνονται τα εδάφη που καλλιεργούνται σύμφωνα με τη βιολογική γεωργία; Είναι, τελικά, πιο ασφαλή, πιο θρεπτικά και πιο νόστιμα τα βιολογικά τρόφιμα; Πόσο πιο ακριβά είναι από τα συμβατικά; Επειδή πολλοί αναρωτιόμαστε όλα αυτά και ακόμα περισσότερα, αποφασίσαμε να κάνουμε μια έρευνα σε βάθος, μιλώντας με όλους τους εμπλεκόμενους, παραγωγούς, καταναλωτές, αλλά και ειδικευμένους επιστήμονες για να ξεδιαλύνουμε το θολό τοπίο…
Βιολογικά, οργανικά ή οικολογικά;
Τι είναι τελικά τα βιολογικά; Υπάρχει διαφορά μεταξύ βιολογικών, οργανικών και οικολογικών;
Βιολογικά προϊόντα είναι όσα παράγονται από πρώτες ύλες που προέρχονται από βιολογική γεωργία ή κτηνοτροφία, χωρίς τη χρήση χημικών λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων ή άλλων ουσιών. Η καταπολέμηση των ασθενειών και η λίπανση του εδάφους γίνεται με φυσικές μεθόδους. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, τα προϊόντα αυτά έχουν ειδική σήμανση για τον τρόπο παραγωγής τους, την επωνυμία της επιχείρησης που τα παράγει, συσκευάζει ή εμπορεύεται, καθώς και το λογότυπο του πιστοποιητικού φορέα που τα ελέγχει, ο οποίος πρέπει να είναι αναγνωρισμένος από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (Υπ.Α.Α.Τ.).
Αναφορικά με τη βιολογική γεωργία, επειδή το χώμα του χωραφιού που είχε προηγουμένως χρησιμοποιηθεί για συμβατικές καλλιέργειες, διατηρεί υπολείμματα χημικών ουσιών που μπορεί να φτάσουν στο τελικό προϊόν, είναι απαραίτητη μία περίοδος μετατροπής του αγροτεμαχίου, που διαφέρει σε χρονική διάρκεια ανάλογα με το είδος του προϊόντος. Όσα προϊόντα παράγονται σε αυτό το διάστημα αναγράφουν στη συσκευασία τους «βιολογικό προϊόν σε μεταβατικό στάδιο».
Η βιολογική γεωργία στη χώρα μας έκανε τα πρώτα της βήματα τη δεκαετία του ’80, με την παραγωγή σταφίδας στο Αίγιο και ελαιολάδου στη Μάνη. Την επόμενη δεκαετία τα καλλιεργούμενα προϊόντα επεκτάθηκαν, ενώ χρονιά σταθμός ήταν το 1993, όταν ξεκίνησε η εφαρμογή του Κοινοτικού Κανονισμού 2092/91 και εγκρίθηκε από το Υπ. Α.Α.Τ. η λειτουργία των πρώτων Οργανισμών ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων. Ο ισχύων Κανονισμός είναι ο 834/2007, φυσικά για όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε. Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία χρόνια, εν μέσω οικονομικής κρίσης, αρκετοί βιοκαλλιεργητές αποθαρρύνθηκαν από τη χαμηλή απόδοση του κτήματός τους, τη μικρότερη ζήτηση και κατ’ επέκταση το λιγότερο κέρδος και επέστρεψαν στη συμβατική γεωργία. Από την άλλη μεριά, υπάρχει ένα πιστό κοινό που επιλέγει συνειδητά μόνο βιολογικά προϊόντα, και εκεί οφείλεται και το άνοιγμα νέων καταστημάτων, ακόμη και σούπερ μάρκετ που ειδικεύονται σε αυτά, ενώ δεν είναι λίγα και τα παντοπωλεία ή delicatessen που εντάσσουν στη γκάμα τους και τυποποιημένα βιολογικά προϊόντα, από φρέσκα όπως γάλα και ψωμί, μέχρι τρόφιμα μακράς διαρκείας, ελληνικά και κυρίως εισαγόμενα.
Όσο για την ονομασία, σε κάθε χώρα έχει επικρατήσει και κάποιο από τα ονόματα: βιολογικό (Bio), οργανικό (organic- κυρίως σε αγγλόφωνα κράτη) ή οικολογικό (ecologic – όπως π.χ σε Ισπανία, Γερμανία) και όλα αναφέρονται στην ίδια κατηγορία προϊόντων, αυτή που στη χώρα μας αποκαλούμε «βιολογικά».
Γιατί είναι πιο ακριβά;
Η τιμή των βιολογικών προϊόντων είναι πιο υψηλή από αυτή των συμβατικών, πράγμα που οφείλεται σε ένα συνδυασμό από παράγοντες. Όπως αναφέρεται στο site της BioΕλλάς, ενός από τους οργανισμούς ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων της χώρας μας, το κόστος της παραγωγής τους είναι υψηλότερο, οι αποδόσεις των καλλιεργειών είναι πολύ χαμηλότερες (πάνω από 30% μικρότερη παραγωγή), η προσφορά είναι μικρότερη και δεν καλύπτει τις ανάγκες, ενώ υπάρχει και η επιπλέον επιβάρυνση του κόστους του ελέγχου και πιστοποίησης. Επιπλέον, δεν δίνονται επιδοτήσεις στη βιολογική καλλιέργεια ή κτηνοτροφία, σε αντίθεση με τις συμβατικές, που επιδοτούνται για απορρύπανση του χωραφιού!
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, η διαφορά τιμής μεταξύ των μεν και των δε ολοένα και μειώνεται, όπως μας δήλωσε η κ. Αλεξάνδρα Βαλοπετροπούλου, ιδιοκτήτρια του Biobox (www.biobox.gr) και μέλος της Ομοσπονδίας Βιοκαλλιεργητών Ελλάδος, αφού στο παιχνίδι μπαίνουν και βιολογικές αγορές, στις οποίες συμμετέχουν οι ίδιοι οι βιοκαλλιεργητές, χωρίς μεσάζοντες. Έτσι, παρόλο που στο σούπερ μάρκετ, (που ως επί το πλείστον διαθέτει προϊόντα εισαγωγής), οι τιμές τους είναι αρκετά υψηλότερες, στις βιολογικές αγορές μπορεί να βρει κανείς ποιοτικά προϊόντα με μικρή διαφορά τιμής. Ενδεικτικά, αναφέρουμε ότι τα βιολογικά πορτοκάλια αυτή τη στιγμή, που υπάρχουν μόνο Μέρλιν, τα βρίσκουμε σε τιμή 0,80 € το κιλό, ενώ άλλες εποχές πωλούνται ακόμα και 0,50 €, τιμή που συναντάμε και στα συμβατικά. Οι ντομάτες στοιχίζουν από 1,00-2,50 € (περίπου όσο και οι κοινές), οι πατάτες 1,00-1,50 € (σε σύγκριση με τις συμβατικές που έχουν γύρω στα 0,80 €) ενώ βρίσκουμε και μπανάνες με 2,50 € το κιλό, που είναι μεν ακριβότερες, αλλά εκτός από βιολογικές είναι και ελληνικής παραγωγής.
Τι δείχνουν οι έρευνες
Η πλειοψηφία των επιστημονικών ερευνών, που έχουν διεξαχθεί μέχρι στιγμής σχετικά με τα βιολογικά προϊόντα, δεν έχουν αποδείξει πως αυτά είναι πιο θρεπτικά από τα συμβατικά, ωστόσο είναι με βεβαιότητα πιο ασφαλή για την υγεία μας, αφού η κατανάλωσή τους εκθέτει τον ανθρώπινο οργανισμό σε μικρότερη δόση φυτοφαρμάκων και άλλων βλαβερών χημικών ουσιών. Πρόσφατα, το έγκυρο επιστημονικό περιοδικό “British Journal of Nutrition” δημοσίευσε έρευνα η οποία είχε ως συμπέρασμα ότι τα τρόφιμα από βιολογικές καλλιέργειες περιέχουν κατά μέσο όρο μεγαλύτερη ποσότητα αντιοξειδωτικών συστατικών και (φυσικά) μικρότερη ποσότητα φυτοφαρμάκων και καδμίου, σε σχέση με αυτά των υπολοίπων. Σε αυτό συνηγορεί και ο επίκουρος καθηγητής Χαρίλαος Γιώτης, από το τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων του Τ.Ε.Ι. Ιονίων Νήσων, ο οποίος είναι από τους συντελεστές της συγκεκριμένης έρευνας και δήλωσε σχετικά στο diettv.gr: «Η χρήση συνθετικών φυτοφαρμάκων (ζιζανιοκτόνων, εντομοκτόνων, κ.λπ.) που στη βιολογική γεωργία απαγορεύεται, έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία των αγροτών που τα εφαρμόζουν και έρχονται σε επαφή με αυτά, αλλά και στην υγεία των καταναλωτών που τρέφονται με υπολείμματα φυτοφαρμάκων. Έρευνες των τελευταίων ετών έχουν δείξει ότι κάποια φυτοφάρμακα σχετίζονται με μορφές καρκίνου αλλά και στειρότητα σε αγρότες, ενώ έλεγχοι κρατικών φορέων έδειξαν ότι σε πολλές περιπτώσεις υπολείμματα γεωργικών φαρμάκων σε τρόφιμα βρέθηκαν πάνω από τα ασφαλή όρια. Οι καταναλωτές, λοιπόν, θα πρέπει να προτιμούν τα βιολογικά, τόσο λόγο του μεγαλύτερου αντιοξειδωτικού τους προφίλ, όσο και τη μικρότερης επιβάρυνσης σε βαρέα τοξικά μέταλλα. Εάν δεν υπάρχει η οικονομική δυνατότητα, οι καταναλωτές ας επιλέγουν τα τρόφιμα Ολοκληρωμένης Γεωργίας (πρακτικής που συνδυάζει τη βιολογική και τη συμβατική γεωργία με περιορισμένη χρήση φυτοφαρμάκων) ή να αγοράζουν τρόφιμα από παραγωγούς ή καταστήματα που εμπιστεύονται».
" Ένας άλλος σπουδαίος λόγος για τον οποίο πρέπει να δίνουμε προτεραιότητα στα βιολογικά είναι η προστασία του περιβάλλοντος, αφού η εντατική χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων στις συμβατικές καλλιέργειες έχει δημιουργήσει πολύ μεγάλα προβλήματα με τη μόλυνση των υδάτων, που θα μας απασχολήσει σοβαρά στο μέλλον", συμπληρώνει ο κ. Γιώτης.
Γιατί ο κόσμος είναι ακόμη επιφυλακτικός;
Ρωτώντας καταναλωτές αν επιλέγουν βιολογικά τρόφιμα, αυτό που διαπιστώνουμε είναι ότι υπάρχει μια διάχυτη άποψη ότι τα τρόφιμα αυτά, παρά την πιστοποίηση που φέρουν, δεν είναι βέβαιο ότι έχουν παραχθεί με βάση τις συγκεκριμένες προϋποθέσεις που απαιτούνται, δηλαδή υπονοείται ότι ο έλεγχος είναι ανεπαρκής ή αναξιόπιστος. Αυτό οφείλεται, σύμφωνα με όσα μας είπε η κυρία Βαλοπετροπούλου, κυρίως στο ότι δεν έχει γίνει μια συντονισμένη καμπάνια ενημέρωσης του κοινού από την πλευρά των φορέων πιστοποίησης, αλλά και επειδή ούτε το Υπ. Α.Α.Τ., που έχει την εποπτεία τους, δεν τους στηρίζει επαρκώς. Η βιολογική γεωργία δεν επιδοτείται, αν και προστατεύει το περιβάλλον και επομένως επαφίεται αποκλειστικά σε ιδιωτικές πρωτοβουλίες, που δεν επαρκούν για να καταργήσουν τις προκαταλήψεις που έχουν δημιουργηθεί στο καταναλωτικό κοινό, που υποκινούνται από το αντίπαλο μέτωπο (των συμβατικών).
Τι γίνεται με το άρωμα και τη γεύση;
Λίγες είναι οι έρευνες που έχουν ασχοληθεί με τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά των βιολογικών τροφίμων συγκριτικά με τα υπόλοιπα, ωστόσο μέσα από την εμπειρία και τη γνώμη των καταναλωτών που τα επιλέγουν μπορούμε να πούμε ότι στις περισσότερες περιπτώσεις τόσο το άρωμα, όσο και η γεύση των βιολογικών υπερτερούν. Ένας λόγος είναι ότι περιέχουν αποδεδειγμένα και λιγότερο νερό στα συστατικά τους, επομένως η γεύση τους είναι πιο συμπυκνωμένη, ενώ η έλλειψη χημικών διατηρεί τα χαρακτηριστικά αναλλοίωτα. Αντίθετα, οι αυξητικές ορμόνες που χρησιμοποιούνται «αραιώνουν» τη γεύση και το άρωμα των φρούτων και των λαχανικών. Σίγουρα, αυτό δεν είναι απόλυτο, αφού υπάρχουν και εξαιρέσεις στον κανόνα, μια και κάθε καλλιέργεια –είτε βιολογική, είτε συμβατική- επηρεάζεται και από τις εκάστοτε καιρικές συνθήκες, την ποιότητα του εδάφους, αλλά και της ποικιλίας που χρησιμοποιείται και ένα σωρό άλλους παράγοντες, με αποτέλεσμα να υπάρχει περίπτωση να έχουμε μεν ένα υγιεινό και ασφαλές για την υγεία μας προϊόν, που ωστόσο είναι άνοστο.
Αξίζει τελικά να τα προτιμάμε;
Το βέβαιο είναι πως τα πιστοποιημένα βιολογικά προϊόντα είναι πιο ασφαλή για την υγεία μας και η μέθοδος παραγωγής τους πιο φιλική για το περιβάλλον, οπότε αμέσως έχουμε δύο σοβαρούς λόγους να τα προτιμάμε σε σύγκριση με τα υπόλοιπα. Η διατροφή των παιδιών που βρίσκονται σε ανάπτυξη θέλει ιδιαίτερη προσοχή και αυτός είναι ένας ακόμη λόγος για να τα επιλέξουμε. Ειδικότερα, ορισμένα είδη όπως τα οπωροκηπευτικά, τα γαλακτοκομικά, τα πουλερικά, τα αβγά, τα σιτηρά και τα προϊόντα τους αξίζει να είναι βιολογικά.
Θα αποφύγουμε σίγουρα την κατανάλωση μυκητοκτόνων και ζιζανιοκτόνων, που για παράδειγμα ψεκάζονται στις πατάτες, ή των χημικών υπολειμμάτων που συγκεντρώνονται στη φλούδα φρούτων όπως το μήλο και το αχλάδι, όπου βρίσκονται και τα περισσότερα θρεπτικά συστατικά τους.
Για να αποφύγετε τη σπατάλη χρημάτων, καλό είναι να ψωνίζετε απευθείας από βιοκαλλιεργητές, που διαθέτουν τα προϊόντα σε καλύτερες τιμές και επίσης στην ποσότητα που χρειάζεστε κάθε φορά, ώστε να μην χαλάνε τα τρόφιμα και πετάγονται.
Τι πρέπει να προσέχουμε κατά την αγορά τους
- Τα βιολογικά προϊόντα πρέπει να είναι συσκευασμένα και να αναγράφουν στοιχεία για την επιχείρηση της παραγωγής και συσκευασίας, τον κωδικό πιστοποίησης και τα στοιχεία του Οργανισμού ελέγχου και πιστοποίησης.
- Όταν αγοράζουμε χύμα βιολογικά προϊόντα και δεν υπάρχει στον πάγκο εμφανές το σήμα πιστοποίησης, θα πρέπει να ζητάμε από τον παραγωγό ή τον πωλητή να μας δείξει τα σχετικά έγγραφα πιστοποίησης.
- Τα "παραδοσιακά" προϊόντα δεν είναι απαραίτητα και βιολογικά, εκτός αν στα συστατικά τους αναγράφεται ότι είναι βιολογικής καλλιέργειας.
- Όπως σε όλα ανεξαιρέτως τα προϊόντα που αγοράζουμε, πρέπει να ελέγχουμε με προσοχή την ημερομηνία παραγωγής και λήξης, καθώς και τυχόν σημάδια ότι το προϊόν έχει αλλοιωθεί ή δεν έχει συντηρηθεί σωστά (π.χ. ύποπτο χρώμα ή άρωμα).
Αγορές βιοκαλλιεργητών
Η ανάγκη για προμήθεια βιολογικών προϊόντων απευθείας από τους ίδιους τους παραγωγούς δημιούργησε τις βιολογικές αγορές, που ξεκίνησαν δειλά- δειλά το 1994 και σταδιακά επεκτάθηκαν όχι μόνο σε όλη την Αττική, αλλά και στην υπόλοιπη χώρα. Το 2002 ιδρύθηκε και ο Σύλλογος Βιοκαλλιεργητών Αγορών Αττικής, που συνεργάζεται με αρκετές αντίστοιχες ενώσεις σε όλη τη χώρα. Έτσι, εκτός του ότι ο καταναλωτής έχει την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά τους παραγωγούς των προϊόντων, όπως μας δήλωσε και ο πρόεδρος του συλλόγου, κ. Θανάσης Τσιγιάννης, το πιο σπουδαίο είναι ότι ο ίδιος ο σύλλογος διενεργεί εσωτερικούς ελέγχους στα μέλη του, τόσο στις αγορές, όσο και στο χωράφι τους, κάνοντας και συχνές δειγματοληψίες. Με αυτό τον τρόπο, οι καταναλωτές έχουν ακόμη μια δικλείδα ασφαλείας ότι τα προϊόντα που αγοράζουν είναι πράγματι βιολογικά, πέρα από τον εκάστοτε φορέα πιστοποίησης. Καθημερινά, λειτουργούν πολλές απογευματινές αγορές σε όλη την Αττική, όπου πωλούνται εκτός από λαχανικά, φρούτα, μυρωδικά και ξηρούς καρπούς και μια σειρά άλλων προϊόντων, όπως αβγά, μέλι, μαρμελάδες, λάδι, κρασί, όσπρια, ζυμαρικά, ακόμη και νωπά συσκευασμένα κοτόπουλα. Αυτή την περίοδο, είναι σε ισχύ το θερινό ωράριο (16:30-19:30), ενώ από 6 Οκτωβρίου θα ισχύσει το χειμερινό (14:30-17:30), εκτός από ορισμένες αγορές που έχουν το δικό τους ωράριο όλο το χρόνο. Αναλυτικά, το πρόγραμμα των αγορών με τις περιοχές και τις ώρες λειτουργίας στο www.bioagores.org
Πού τα βρίσκουμε
Εκτός από τις βιολογικές αγορές, τελευταία έχουν δημιουργηθεί και ιδιωτικές πρωτοβουλίες στεγασμένων βιολογικών αγορών από παραγωγούς, όπως το farmers republic (www.farmersrepublic.gr) στη Νέα Ερυθραία, που περιλαμβάνει και παντοπωλείο αλλά και κουζίνα με φαγητά, ενώ διαθέτει τα προϊόντα του και ηλεκτρονικά. Μέσω διαδικτύου μπορείτε να βρείτε αρκετά e-shops που πωλούν αποκλειστικά βιολογικά προϊόντα, ενώ νέα υπηρεσία είναι και τα πακέτα ή «κουτιά» νωπών βιολογικών, που μπορούν να έρχονται κάθε εβδομάδα στο σπίτι σας με ένα τηλεφώνημα ή ένα κλικ στον υπολογιστή. Για όσους προτιμούν τη βόλτα σε ένα κατάστημα, υπάρχουν βέβαια και μια σειρά από εξειδικευμένα καταστήματα, από μικρές γωνιές μέχρι βιολογικά σούπερ μάρκετ, καθώς και ολόκληρες αλυσίδες βιολογικών καταστημάτων.
Updated: 13/6/2016
Ημερομηνία α' δημοσίευσης: Οκτώβριος 2014
