Η πιο ουτοπική κωμωδία του Αριστοφάνη ανοίγει τα φτερά της στην Επίδαυρο στις 19 και 20/8 με έναν εικοσαμελή θίασο που... πετάει: επικεφαλής, οι Χρήστος Λούλης, Άρης Σερβετάλης, Νατάσα Μποφίλιου, ένας πρωταθλητής των Παραολυμπιακών Αγώνων και μια δημόσια υπάλληλος... Κι ενώ οι φτερωτές αφίσες της πρώτης αυτής επιδαύριας παραγωγής της Στέγης έχουν κατακλύσει την πόλη, εμείς κάνουμε φύλλο και φτερό τον σκηνοθέτη της Νίκο Καραθάνο.
Τι θέλει να μας πει ο Αριστοφάνης με τους «Όρνιθες»;
Μαζευτήκανε οι κότες να κάνουν μια επανάσταση. Εμείς τι κάνουμε;
Χμ, καλό ερώτημα. Μας παρακινεί, λοιπόν, σε επανάσταση;
Μια τελετή, μια παραβολή, μια αλληγορία είναι οι «Όρνιθες». Τι μας λέει το έργο, χονδρικά; Δύο Αθηναίοι, ο Πεισθέταιρος και ο Ευελπίδης, φεύγουν από την πόλη τους. Αναζητούν μια νέα, πιο δίκαιη πολιτεία.
Τους κυνηγούν, εξάλλου, για χρέη, έτσι δεν είναι;
Ναι, μόνο που για εμάς αυτό δεν έχει τόσο μεγάλη βαρύτητα. Οι άνθρωποι αυτοί φεύγουν γιατί δεν αντέχουν πια αυτή την πόλη. Κουράστηκαν! Θέλουν να πάνε εκεί όπου ξεκουράζεται η ψυχή. Φεύγουν, λοιπόν, για τα δάση. Συναντούν εκεί τον Έποπα, έναν άνθρωπο που έχει μεταμορφωθεί σε πουλί, και τον πείθουν να καλέσει και τα άλλα πουλιά. Μαζί χτίζουν μια νέα πόλη πάνω από τα σύννεφα, τη Νεφελοκοκκυγία. Ε, σιγά σιγά όλοι μεταναστεύουν εκεί: άνθρωποι, θεοί, ημίθεοι, τέρατα – όλοι!
Σε ένα πρόσφατο ανέβασμα των «Ορνίθων» στο Μπρόντγουεϊ, ο Πεισθέταιρος παρουσιάστηκε σαν new age χίπης που φεύγει για να βρει τον εαυτό του μες στα δάση.
Αχ, όποτε κάνει κανείς μια συγκεκριμένη αναφορά σε μια περίοδο της Ιστορίας ή στην επικαιρότητα, αυτομάτως στενεύεις τα πράγματα. Κλείνεσαι στο δωμάτιο της εποχής. Εγώ βλέπω τους «Όρνιθες» με διάθεση τωρινή αλλά θέση υπαρξιακή. Μάθημα σωστής θέασης του κόσμου δίνει ο Αριστοφάνης, ούτε την οικολογία προτείνει ούτε τον χιπισμό! Ποιος ξέρει; Μπορεί στο μέλλον να μιλάμε καλύτερα με τα φυτά παρά με τους ανθρώπους! Αυτό λέει ο Αριστοφάνης: Μα ποιοι, νομίζουμε, τέλος πάντων, ότι είμαστε; Ας δούμε πόσο μικροί, πόσο νέοι είμαστε μπροστά στο σύμπαν, τον κόσμο, τη φύση, τα πουλιά. Γύρω μας υπάρχουν βουνά που στέκουν έτσι εδώ και δισεκατομμύρια χρόνια! Οι σκέψεις και οι ιδέες του Αριστοφάνη σε αφήνουν άναυδο. Έχει γράψει τα πιο τρελά και ωραία σενάρια του κόσμου!
Και μάλιστα τόσο παλιά, το 414 π.Χ.
Αυτό, ξέρεις, με την παλαιότητα, είναι ένα θέμα. Οι «Όρνιθες» είναι σαν ένα εικόνισμα που το ζωγράφισε ο ίδιος ο Θεός. Αυτά τα έργα τα παραλαμβάνει συνήθως κανείς σαν μεγάλο θησαυρό, σαν κειμήλιο. Τα περιφέρει, τα υμνεί, τα υψώνει, τα προσκυνά, τα βάζει σε εκκλησίες, τα βγάζει σε λιτανείες, τα προστατεύει, «σκοτώνει» αυτούς που τους αντιτίθενται… Μόνο που αυτός ο «θησαυρός» σιγά σιγά σε πλακώνει με το βάρος του. Τι κάνεις, λοιπόν, αν είσαι άνθρωπος της δράσης; Μπαίνεις νύχτα και, σαν αλήτης, το κλέβεις. Πώς, όταν ήμασταν παιδιά, έπρεπε να σπάσουμε σώνει και καλά τα παιχνίδια μας για να δούμε τι έχουν μέσα; Με μια τέτοια ανάγκη έπιασα το έργο και, αντί για έργο, είδα μια στιγμή. Μια στιγμή 2.500 χρόνια πριν. Είδα πώς αυτός ο άνθρωπος, ο Αριστοφάνης, έκανε μια τελετή. Έστησε ένα πανηγύρι πάνω σε μια ιδέα. Ποιος ήταν ο σκοπός του; Να τινάξει τα μυαλά των ανθρώπων στον αέρα! Περί δράσεως και ποιήσεως είναι τα πάντα στον Αριστοφάνη…
Πράγματι, ο Αριστοφάνης προτείνει κάτι επαναστατικό: η ουτοπία είναι κάτι εφικτό, χτίζεται.
Ναι, αλλά καλό είναι να ξεφεύγουμε από το δίδαγμα. Δεν είναι ακαδημαϊκό έργο οι «Όρνιθες». Όλα ενυπάρχουν σε μια δόνηση.
Ο Αριστοφάνης λέει, όμως, κάτι ακόμη: Προσέξτε! Η ουτοπία εύκολα μπορεί να καταλήξει σε δικτατορία...
Βέβαια! Μπορεί εύκολα ο Πεισθέταιρος να παρουσιαστεί σαν ένας… Κιμ Γιονγκ Ουν. Τι κρίμα, όμως, να σπαταλήσω ένα τόσο σπουδαίο έργο σκηνοθετώντας το μόνο και μόνο για να πω αυτό!
Τι θα μας πεις λοιπόν;
Πως κάθε επανάσταση, τη στιγμή που γεννιέται, είναι κάτι φοβερό. Φαντάσου, τώρα, να ήμασταν εκεί, τη στιγμή που ο Λένιν, ο Τρότσκι και οι άλλοι ετοίμαζαν τη Ρωσική Επανάσταση! Άλλο το πού κατέληξε... Για τη στιγμή της γέννησης μιας επανάστασης μας μιλά ο Αριστοφάνης.
Πολλοί, πάντως, από τους επίδοξους προασπιστές αυτής της επανάστασης είναι ο ένας χειρότερος από τον άλλον: πατροκτόνοι, συκοφάντες, ψευτο-προφήτες…
Δεν το βάζω αυτό. Ο Πεισθέταιρος [σ.σ. στο ρόλο, ο ίδιος ο Καραθάνος] καλεί τους πάντες: «Ελάτε όλοι! Οι ψεύτες, οι άχρηστοι, τα λαμόγια, τα καθάρματα, οι χειρότεροι! Υπάρχει τόπος για όλους! Υπάρχουν φτερά για όλους! Υπάρχει μια άλλη κοινωνία που σας χωράει όλους!».
Έτσι, απλά, χωρίς συγκρούσεις, πολέμους, τίποτα; Γίνονται αυτά τα πράγματα;
Μα η σύγκρουση υπάρχει ήδη μέσα μας! Πάνω σε ένα «μα, τι έκανα τώρα;» δεν διχαζόμαστε από λεπτό σε λεπτό; Κοίτα, δεν έχω όλες τις απαντήσεις. Φαντάζεσαι να τις είχα; Ό,τι σου λέω είναι δικές μου σκέψεις και παρορμήσεις. Είναι μεγάλο έργο οι «Όρνιθες». Το μόνο που ξέρω είναι πως ήθελα να το απογειώσω από το επίπεδο των συγκρούσεων του ενός με τον άλλο, για παράδειγμα, του Πεισθέταιρου με τον εφοριακό, και να μιλήσω για «το μέσα μας». Να σταθούμε, δηλαδή, μπροστά στον κόσμο και να πούμε: «Κοιτάξτε, τι μπορούμε να κάνουμε! Να τι μπορούμε να σκαρφιστούμε, αν δεν φοβόμαστε κι αν δεν βολευόμαστε στην ασφάλειά μας». Μα ρίξε μια ματιά στο θίασό μας: είμαστε σαν να φάγαμε σφαλιάρα από τη ζωή! Κάποιοι, μάλιστα, έχουν χτυπηθεί πολύ γερά. Πατούν εδώ, αλλά είναι και κάπου αλλού.
Αναφέρεσαι, φαντάζομαι, κυρίως στους δύο μη ηθοποιούς του θιάσου [τον πρωταθλητή στους Παραολυμπιακούς Αγώνες, Γιάννη Σεβδικαλή, ο οποίος έχασε τα πόδια του σε ατύχημα, και τη γυναίκα-νάνο Βασιλική Δρίβα].
Με ενδιαφέρει η αδυναμία. Μπορεί να είναι εντελώς λάθος όλο αυτό που κάνω. Εγώ όμως βλέπω τους «Όρνιθες» από την ανάπηρη, τη λειψή πλευρά τους. Όλοι είμαστε κάτι άλλο απ' αυτό που φαίνεται.
Κάποιος, έστω κακόβουλα, μπορεί να σε κατηγορήσει ότι εκβιάζεις το συναίσθημα.
Ξέρεις τι θα του πω; Κι εγώ είμαι ανάπηρος. Θέλεις να μάθεις ποιοι στ’ αλήθεια κάνουν αυτή την παράσταση; Μια νάνος, ένας χωρίς πόδια, δύο παλιόπουστες, μια χοντρή, μια δυστυχισμένη, μια ψυχοπαθής, τρεις μαλάκες και πέντε αλητόπαιδα. Θα ’ρθεις;
Εγώ, πάντως, ναι. Τι θα γίνει, όμως, με όσους σας έχουν δει με τα ωραία σας φτερά στις αφίσες; Μάλλον περιμένουν κάτι εντελώς διαφορετικό από την παράστασή σας…
Φτερά, πάντως, δεν θα φοράμε. Μπορεί κάποια στιγμή να είμαστε και ημίγυμνοι. Άλλο η παράσταση, άλλο το μάρκετινγκ. Τι να κάνουμε τώρα. Η εικόνα στην αφίσα προβάλλει μια διάθεσή μας. Ο Αριστοφάνης δεν είναι, όμως, η Disney. Αλλού είναι το θέμα: στην τρέλα, στην ιερότητα της στιγμής. Είπαμε. οι «Όρνιθες» δεν είναι ακριβώς έργο. Ένα πανηγύρι στιγμών κι ένα αντάμωμα είναι. Ας ανταμώσουμε, επιτέλους!
Έχω την αίσθηση πως, ανεβάζοντας τους «Όρνιθες», όπως μου περιγράφετε, πάτε κόντρα στο ζοφερό πνεύμα των ημερών...
Τι να πω. Ο κόσμος έχει φτάσει σε μια εποχή που πρέπει πια ν' ανοίξει μια άλλη πόρτα για να μπορέσει να ζήσει. Μια πόρτα αλλιώτικη, πιο πνευματική και ίσως πιο μαγική. Αυτό το δρόμο βλέπω. Όλοι μας, εξάλλου, αλλόκοτοι είμαστε. Όλοι ένα αποτέλεσμα διαφορετικότητας είμαστε. Ας ημερέψουν, επιτέλους, οι αντιθέσεις, οι θρησκευτικές, οι φυλετικές κι όλες…
Φαντάζομαι ότι πολλοί από τους θεατές θα έρθουν στην Επίδαυρο προσδοκώντας να νιώσουν την ίδια συγκίνηση που προκάλεσες προ διετίας με την «Γκόλφω»…
Στην «Γκόλφω» τα πράγματα ήταν πιο καθαρά. Ο έρωτας ήταν το ζήτημα. Εδώ είναι πολλά. Αν έρθει η συγκίνηση, θα έρθει από το κενό που υπάρχει ανάμεσα στα στήθια μας.
Οι «Όρνιθες» είναι ένα έργο ταυτισμένο με την ιστορική παράσταση του Κάρολου Κουν, το 1959. Αναμετριέσαι υπό μία έννοια μαζί του;
Γιατί να βγάλω τα παλιά μου εικονίσματα και να τα δείξω; Για να βάλω δυο νότες από τον Χατζιδάκι, να νοσταλγήσουμε και να χειροκροτήσουμε; Όχι. «Μείνε δικός σου, μείνε άμοιαστος», πρόσταζε ο Τσαρούχης. Ας αναπαυτούν οι παραστάσεις του παρελθόντος. Κι ας ψάξουμε τις δικές μας. Τέλειωσαν οι αδελφοσύνες οι θεατρικές. Νομίζω, εξάλλου, πως η σκυτάλη μάς έπεσε κάτω. Ένας προσωπικός κι απέραντος σεβασμός μάς έμεινε μόνο για εκείνους. Δεν έχουμε τίποτα κοινό. Ας κάνουμε, λοιπόν, τα δικά μας πράγματα. Από λάθος σε λάθος, μπορεί κάποτε να μας αποκαλυφθεί η αλήθεια.
Πώς δούλεψες με τους ηθοποιούς στις πρόβες;
Πάντα ξεκινώ με μια ουτοπία ορατή. Πρώτα δείχνω στους ηθοποιούς έναν τόπο προς τον οποίο θα ήθελα να πάμε: μια εικόνα, ένα βίντεο, ένα τραγούδι…
Τι ήταν, ας πούμε, το πρώτο που έδειξες στο θίασο;
Την Τσαβέλα Βάργκας να τραγουδά το «Las simples cosas» («Τα απλά πράγματα»). Υπέργηρη, προ του τάφου, με το πρόσωπο αυλακωμένο από το χρόνο, κι όμως πώς τραγουδά! Ουρλιάζει για τη ζωή. Βρες τη στο youtube, θα πάθεις! Βλέποντάς την, αναρωτιέσαι «μα τι πουλί είναι αυτό;».
Σαν το παιχνίδι όπου ρωτάει το ένα παιδί το άλλο: «αν ήσουν πουλί, τι πουλί θα ήσουν;»
Εγώ, πάντως, μάλλον κολιμπρί θα ήμουν! Ξέρεις, είναι το μόνο πτηνό που πετάει προς τα πίσω, με την όπισθεν! Και κουνά τα φτερά του με κάπου 70 χτυπήματα το δευτερόλεπτο. Το διανοείσαι; Κινδυνεύει διαρκώς να πάθει καρδιακό!
Ποια είναι η εικόνα της ευτυχίας, η Νεφελοκοκκυγία, του Νίκου Καραθάνου;
Ένα όμορφο απόγευμα με όλους μου τους φίλους σ’ έναν κήπο. Να τρώμε όλοι μαζί μέχρι αργά και να μας λούζει το φεγγαρόφωτο όπως στα τελευταία καρέ του Αστερίξ.
Ένα τέτοιο γλέντι θα στήσετε στην Επίδαυρο;
Ένα δάσος θα στήσουμε. Μακάρι να μπορούσε αυτό το πευκοδάσος πίσω από την Επίδαυρο να ’ρχόταν μπροστά, καταπάνω μας, και να μας κατέκλυζε!
Είδες που, κατά βάθος, για επιστροφή στη φύση μού μιλάς;
Όλοι έχουμε κάποτε ονειρευτεί να ξεκληρίζαμε το κέντρο της Αθήνας και να φυτεύαμε εκεί έναν κήπο. Γιατί δεν το κάνουμε; Εμείς είμαστε το κράτος, εμείς είμαστε η πόλη. Πολιτική δεν σημαίνει κάποια ρεύματα ιδεών. Πολιτική είναι ο τόπος που ζεις και ο τόπος που θέλεις να πας.
Αυτό, λες, να προσπαθούσε να θυμίσει ο Αριστοφάνης στους σύγχρονούς του; Να κάνουν κάτι ώστε να αποτραπεί η Σικελική εκστρατεία;
Υπάρχει, ξέρεις, μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην πόλη του Αριστοφάνη και τη δική μας. Εγώ δεν ζω σε μια πόλη. Δεν ζω σε μια κοινωνία. Δεν αποφασίζουμε από κοινού για το παρόν και το μέλλον μας. Ζούμε απλώς τις ζωές μας δίπλα δίπλα. Για τη ζωή μου, λοιπόν, αναρωτιέμαι κυρίως, παρά γι’ αυτή την πόλη. Η πόλη δεν υπάρχει. Με έχει στενοχωρήσει αφάνταστα τόσες φορές. Δεν νοιάζεται καθόλου για μένα. Θα πεθάνω και δεν θα έχει να πει ούτε μια καλή κουβέντα για μένα. Οι περισσότεροι μισούμε την πόλη όσο και τους πολιτικούς. Ε, αυτοί οι τελευταίοι ας φύγουν, να πάνε αλλού! Εμείς, όμως, τι κάνουμε; Είμαστε κοινωνία ή παρέες ανθρώπων;
Η απογοήτευση που εκφράζεις θεωρώ πως είναι γενική. Φοβάμαι, όμως, πως πνιγόμαστε μέσα σε εκείνον το ριζοσπαστικό μηδενισμό που έλεγε ο Νίτσε πως εκκολάπτει ακραίες συνθήκες και ευνοεί απολυταρχικά καθεστώτα…
Ναι, βλέπουμε άγρια, φασιστικά φαινόμενα. Κάποιοι υποστηρίζουν πως πρέπει να πεθάνουν όσο περισσότεροι γίνεται, για να λάμψει ένα νέο είδος...
Εσύ, λοιπόν, αντί για μια γενοκτονία, προτείνεις μια κοσμογονία…
Ε, βέβαια! Για κοσμογονίες είναι η εποχή μας. «Παιδιά του έρωτα είμαστε όλοι» λέει ο Ησίοδος στην «Κοσμογονία» του, και ο Χορός στους «Όρνιθες» μας το θυμίζει. Έτσι είναι. Μόνο τα σώματά μας υπάρχουν. Τα κορμιά και το θαύμα μέσα μας! Θυμάσαι εκείνη τη σκηνή στον «Άγγλο ασθενή» που ήταν εκείνη η γυναίκα στο αεροπλάνο κι ενώ πεθαίνει, γράφει στα ημερολόγιά της «δεν υπάρχουν σύνορα, μόνο τα σώματά μας»; Πότε, επιτέλους, θα καταλάβουμε πόσο ελεύθεροι είμαστε;
Υποψιάζομαι ότι αυτοί οι «Όρνιθες» θα θυμίζουν, τελικά, ένα όργιο, όπως όταν ανεβάσατε το «Δεκαήμερο» του Βοκάκιου…
Όχι. Δεν ζητιέται εδώ ένα όργιο, αλλά κάτι άλλο: η δημιουργία του κόσμου. το Big Bang. Η έκρηξη από την οποία γεννιούνται τα πράγματα. Αυτή είναι η επανάσταση, η κοσμογονία, όλα. Από ένα μπουρλότο δεν βγήκε και το ελληνικό έθνος; Αυτό μας μάθανε. Τα σπάμε όλα, για να ξεκινήσουμε από την αρχή. Αυτό που, σαν πολιτισμένοι άνθρωποι, αν και σε κρίση, δεν μας επιτρέπεται. Κι όμως, ο άνθρωπος είναι προορισμένος για να γίνει ήρωας.
Κάπου εδώ κλείνω το δημοσιογραφικό κασετοφωνάκι κι ανεβαίνω στη βέσπα του Καραθάνου, για να με αφήσει στο «αθηνόραμα». Είναι τέσσερις το μεσημέρι, η Αθήνα βράζει, το καυσαέριο μας πνίγει. Το ίδιο βράδυ, έρχεται το τρομοκρατικό χτύπημα στη Νίκαια. Το επόμενο, η απόπειρα πραξικοπήματος στην Κωνσταντινούπολη. Ίσως, τελικά, εκείνο το μεσημέρι, να μη μιλούσαμε για τίποτα άλλο παρά για το ενδεχόμενο μιας άλλης συνύπαρξης. Κανένας μας, ωστόσο, δεν άρθρωσε αυτήν τη λέξη. Μας διέφυγε; Κι όμως. Αυτή είναι η προσδοκία που πλανιέται πάνω από την Αθήνα, την Επίδαυρο, όλο τον κόσμο…
Οι «Όρνιθες» του Αριστοφάνη ανεβαίνουν στην Επίδαυρο στις 19 και 20/8.
Πληροφορίες-προπώληση: www.sgt.gr
Περισσότερες πληροφορίες
Όρνιθες
Με τη Ν. Μποφίλιου σε ρόλο-έκπληξη κι έναν θίασο ολκής, παρουσιάζεται το έργο του μεγάλου σατιρικού ποιητή με κεντρικούς ήρωες δύο ηλικιωμένους και απογοητευμένους Αθηναίους που αναζητούν την ιδανική πολιτεία
