Οι «Αχαρνής» κατεβαίνουν και πάλι στην Επίδαυρο για δυο παραστάσεις, στις 14 & 15/8. Ο Γιάννης Κακλέας μίλησε στη Μαρία Κρύου για όλα αυτά που θέλει να μας πει ο Αριστοφάνης μέσα από τους «Αχαρνής» και αναζητώντας τους συσχετισμούς με το σήμερα μας θύμισε κάτι πολύ σημαντικό: «Σκεφτόμαστε πολύ το μικρό και χάνουμε το μεγάλο της ζωής».
Στους «Αχαρνής» ο Δικαιόπολις αναζητά διακαώς την ειρήνη. Υπάρχει Δικαιόπολις στη σημερινή Ευρώπη;
Υπάρχει, στο τοπίο της επιθυμίας και γι’ αυτό μιλά ο πολιτικός Αριστοφάνης. Απλώς, αυτό που καταρχάς χρειάζεται είναι μια προσωπική απόφαση καθορισμού των «θέλω» μας και μετά μια πολιτική πράξη στο δημόσιο βίο. Δεν είναι τόσο εύκολα αυτά τα πράγματα πια για τους ανθρώπους.
Γιατί χρησιμοποιείς τη λέξη πια;
Γιατί φοβάμαι ότι έχει κουραστεί ο κόσμος. Πιστεύω ότι ζούμε μια συντηρητική λαίλαπα, ο κόσμος έχει πέσει σε μια παγίδα ψεύτικης ευμάρειας, τραπεζικών χρεών και υποχρεώσεων^ έχει δηλαδή χαωθεί οικειοθελώς. Κι αυτό έχει τα αποτελέσματά του. Οι άνθρωποι ζουν σε συστήματα, σε κανόνες και ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα ιδιαίτερα άδικο. Είναι ένα σύστημα όπου το κέρδος είναι ο βασικός τρόπος σκέψης. Μέσα σ’ αυτό ζούμε σήμερα.
Αν δεν ανατρέψουμε το καπιταλιστικό σύστημα, όπως λέει ο Αλτάν, ας το κάνουμε τουλάχιστον να λειτουργήσει. Ή ανατρέπεις αυτό το σύστημα ή προσπαθείς να δημιουργήσεις ένα κράτος ισονομίας για να μπορέσεις να υπάρχεις. Ο καπιταλισμός κατακρεουργεί τα όνειρα και το ξέρουμε όλοι, οτιδήποτε έχει σχέση με το κέρδος είναι απάνθρωπο.
Ο ήρωας του Αριστοφάνη τα βάζει με το σύστημα της εποχής;
Ο Δικαιόπολις χαρακτηρίστηκε προδότης από τους πολεμοχαρείς της αθηναϊκής δημοκρατίας. Δεν είναι σαν τον Τρυγαίο της «Ειρήνης» που ήταν απελπισμένος από τη συνέχιση του πολέμου. Παρόλο που η αθηναϊκή δημοκρατία δεν χάνει στον πόλεμο, εκείνος λέει: «παιδιά, τι κάνουμε σ’ αυτήν τη φάση της νίκης; Πάμε στον γκρεμό; Αυτός ο εμφύλιος που έχει ανοίξει θα μας καταστρέψει».
Ο Αριστοφάνης ήταν γενναίος συγγραφέας. Για φαντάσου τι αντιμετώπισε διατυπώνοντας αυτήν την άποψη στα πρώτα έξι χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου; Ο ήρωάς του, ο Δικαιόπολις, προτείνει ένα μοντέλο ατομικής ειρήνης –βέβαια, μετά, καλεί ανθρώπους μέσα σ' αυτό– για να ταράξει όλο το σύστημα. Είναι ένας επαναστάτης ολκής.
Δηλώνει μια πολιτική στάση απέναντι στα πράγματα;
Δεν είναι αρχηγός, αλλά ένας απλός άνθρωπος κι αυτό είναι το πιο ενδιαφέρον. Δεν χειρίζεται την εξουσία, απλώς θέλει να ζήσει και αυτό είναι ακόμα πιο βαθύ. Ο Δικαιόπολις θέλει τις τελετές στον Διόνυσο, θέλει τη χαρά της ζωής, θέλει να ερωτεύεται, έχει δηλαδή μια επικούρεια στάση απέναντι στη ζωή, όχι μια πολιτική στάση. Αυτόματα ταυτίζεσαι μαζί του, με την απλότητα της σκέψης του και με την επιθυμία του για ζωή.
Όταν λέμε θέλουμε ειρήνη, αναζητούμε στην ουσία μια κατάφαση στη ζωή. Ο πόλεμος είναι μια αντίληψη επιθετικότητας και καταστροφής. Τώρα, δεν μπορούμε να μιλάμε γενικά για πόλεμο και ειρήνη, μιλάμε για ζωή και θάνατο. Ο Δικαιόπολις αυτό πρεσβεύει, αυτό θέλει, γι' αυτό επικαλείται συνεχώς το θεό της ζωής και του έρωτα τον Διόνυσο.
Τι είναι αυτό που τον κάνει επίκαιρο;
Η παράστασή μας ανιχνεύει ένα σκληρό πολιτικό Αριστοφάνη σε μια εποχή που η ψύχωση του πολέμου είχε γίνει κυρίαρχη ιδεολογία, όπως φοβάμαι ότι μπορεί να γίνει και η ψύχωση της μεταξύ μας αντίθεσης σήμερα. Δεν μένουμε στα κωμικά του Αριστοφάνη, κάνουμε μια παρωδία για ένα σύστημα παρακμής που αρχίζει με τον Θουκυδίδη και το λιμό, κι αυτό είναι ένα ακόμα στοιχείο που τον κάνει επίκαιρο.
Επίσης η παράσταση μας επεξηγεί γιατί ο Αριστοφάνης επιλέγει συγκεκριμένα τους Αχαρνής, τους καρβουνιάρηδες. Αυτοί οι άνθρωποι, που δημιουργούσαν τη ζωή στην πόλη τροφοδοτώντας όλη την Αθήνα με κάρβουνο, έγιναν μηχανές πολέμου.
Στις φωτογραφίες της παράστασης ο Χορός φαίνεται να φορά στρατιωτικές στολές και αντιασφυξιογόνες μάσκες. Γιατί;
Γιατί μιλάμε για μια στρατοκρατική κοινωνία που στηρίζεται από ένα παρακμιακό κοινοβούλιο, μια παρακμιακή εκκλησία του δήμου. Ένα βασικό πρόσωπο του έργου είναι ο αντίπαλος του Δικαιόπολι, ο Λάμαχος. Είναι ο ηγέτης των στρατόκαυλων.
Μεταξύ σοβαρού και αστείου, κοιτάζοντας την ελληνική ιστορία, αναρωτιέσαι αν τελείωσε ποτέ ο Πελοποννησιακός Πόλεμος…
Ο Δικαιόπολις κουράστηκε να βιώνει εμφύλιους πολέμους κι αυτό το υπογραμμίζουμε στην παράσταση, όπως επίσης υπογραμμίζουμε και την ανάγκη της αφύπνισης για τη δημοκρατία. Σε μια χώρα σαν τη δική μας –κατεστραμμένη φοβάμαι– δεν θα λειτουργήσει η λογική όπως δεν λειτούργησε τότε η λογική. Θα λειτουργήσει μία εχθρότητα που θα φέρει τα πράγματα, πάλι, στο χείλος της καταστροφής. Ο φόβος μου είναι ότι δεν υπάρχει κοινωνική σύνεση και οι πολιτικές μας δυνάμεις δεν βοηθάνε σ' αυτό.
Μέσα από ένα μεγάλο μάθημα μπορεί μια κοινωνία να πάρει αποφάσεις και φοβάμαι ότι έρχεται η ώρα του μεγάλου μαθήματος για τον ελληνικό λαό και πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί. Όχι συντηρητικοί, προσεκτικοί! Υπάρχει μια τάση να συνταχθούμε με τις συντηρητικές δυνάμεις για να διασώσουμε αυτό το λίγο που είχαμε. Μα η κοινωνία δεν ζει με το λίγο, ζει με την επιθυμία της ευτυχίας και του απόλυτου.
Εγώ είμαι καλλιτέχνης, δεν είμαι ένας άνθρωπος που θα κοιτάξω να διασώσω ένα μικρό σπιτάκι, μια μικρή κοινωνία κοντόφθαλμη. Θέλω ν’ ανοίξουν τα πράγματα, να ονειρευτούμε. Δεν μας αφήνουν να το κάνουμε, αλλά εγώ θα παλέψω γι’ αυτό. Αυτό κάνει ο Δικαιόπολις^ δεν επιτρέπει σε κανέναν να του στερήσει το όνειρο να ζήσει.
Πόσο εύκολα πολεμάς το φόβο;
Ξέρεις ποιο είναι το πιο τραγικό στο έργο; Ότι ο Δικαιόπολις δεν βρίσκει κανέναν να θέλει ειρήνη μέσα σε μια ολόκληρη κοινωνία. Όμως δεν μπορείς να παλεύεις με σιγουριά. Απαιτείται γενναιότητα που σημαίνει ότι μπορεί να χάσεις τα πάντα ή να κερδίσεις τα πάντα. Αυτό είναι μια γενική παρατήρηση, την οποία ξεχνά ο λαός, όταν δεν έχει φωτισμένους ηγέτες να τον οδηγήσουν σε μια κατεύθυνση.
Στα έργα του Αριστοφάνη η γιορτή παίζει ρόλο-κλειδί. Ποιο είναι το πραγματικό περιεχόμενο της στους «Αχαρνής»;
Θα αντικαθιστούσα τη λέξη «γιορτή» με τη λέξη «τελετή», γιατί η γιορτή είναι μια έννοια που δηλώνει απλώς ξεφάντωμα, οινοποσία, χαρμόσυνη διάθεση. Ο Αριστοφάνης επιδιώκει την επαναφορά της έννοιας του μύστη. Δηλαδή από τη στιγμή που συμμετέχεις στις τελετές του Διόνυσου, του θεού του θεάτρου αλλά και της κατάφασης για τη ζωή, σημαίνει ότι έχεις την εναλλακτική ευδαιμονία να υπάρχεις πέρα από τα μικρά σου θέματα.
Να υπάρχεις μέσα στην πολιτεία γιατί αυτό είναι και ο Διόνυσος, ένας πολιτειακός θεός, ένας θεός που προκαλεί όλο τον κόσμο να υπάρξει κοινωνικά μέσα από το χορό, το τραγούδι, την υπέρβαση. Είναι λοιπόν πολύ μεγάλη υπόθεση να καταλάβουμε τι μας λέει ο Αριστοφάνης. Δεν μας καλεί απλώς να γιορτάσουμε και να πούμε «ευοί, ευάν»^ μας λέει ελάτε να αναρωτηθούμε με τις αξίες ενός θεού που δεν καταλαβαίνει από μικρά προβλήματα και φόβους. Ο Διόνυσος είναι θεός του έρωτα και του θεάτρου, της μεταμόρφωσης. Η ζωή είναι πολύ μικρή για να είναι θλιβερή.
Με αφορμή της πρεμιέρας των «Τρωάδων» στην Επίδαυρο η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη μας δήλωσε ότι μέσα σ’ αυτήν την πολιτικοκοινωνική κατάσταση τα θέατρα και οι εκκλησίες πρέπει να είναι πάντα ανοιχτά. Εσύ τι λες;
Είναι η ώρα να πούμε «ναι» στη ζωή, υποστηρίζοντας σ’ αυτές τις πολύ δύσκολες στιγμές την τέχνη σε όποια μορφή μας δίνεται. Η τέχνη είναι ένα παράθυρο στο όνειρο κι αυτό δεν πρέπει να το στερηθούμε. Θα είναι μεγάλη ήττα, όχι για εμάς που το παράγουμε, αλλά για τον κόσμο που θα περάσει σε μια άλλη διάθεση, την οποία την έχει ανάγκη αυτή την εποχή. Σκεφτόμαστε πολύ το μικρό και χάνουμε το μεγάλο της ζωής. Είναι σημαντικό να χάνει κανείς 10 ευρώ, αλλά είναι πολύ πιο σημαντικό να χάνει το όνειρο.
Ήρθε η ώρα, δηλαδή, η κοινωνία να πει ένα μεγάλο «ναι» στη ζωή. Αυτό θα το βρούμε μπροστά μας στο μέλλον. Αν δεν προσέξουμε σε αυτή την κρίσιμη στιγμή, θα μας πάρει μια μπάλα αρνητισμού, η οποία θα τα γκρεμίσει όλα. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί. Γι’ αυτό υπάρχουν αυτοί οι συγγραφείς για να μας πουν «Παιδιά, μισό λεπτό, σκεφτείτε κι αυτό. Εμείς το αντιμετωπίσαμε πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια». Πρέπει να τους ακούσουμε τους αρχαίους συγγραφείς^ ίσως μόνο αυτοί μπορούν πια να μας καθοδηγήσουν.
Θέλεις να μας πεις ποια θα είναι η Παράβαση στην παράστασή σας;
Για την Παράβαση χρησιμοποιήσαμε το λόγο του Τάσου Λειβαδίτη και συγκεκριμένα ένα κείμενό του που έχει τον τίτλο «Αν θες να λέγεσαι άνθρωπος».
Περισσότερες πληροφορίες
Αχαρνής
Μεσούντος του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο Αριστοφάνης θέλησε να μιλήσει ξανά για την ειρήνη, βάζοντας τον Δικαιόπολι να συνάψει ιδιωτικό συμφωνητικό ειρήνης, καθώς βαρέθηκε τα δεινά του πολέμου με τη Σπάρτη.
