Ηγετική μορφή του νέου Χιλιανού θεάτρου, ο 43χρονος δραματουργός και σκηνοθέτης Γκιγιέρμο Καλντερόν παρουσιάζει στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών και στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Transitions 2 Latin America το «Σχολείο», παρασύροντάς μας στο άδυτο ενός αντάρτικου πόλης. Γιατί τόσο οι πέντε ηθοποιοί όσο κι εμείς θα «εκπαιδευτούμε» στις τεχνικές και πρακτικές στις οποίες μυούνταν οι ακροαριστεροί guerillas στο Σαντιάγκο του 1988, προκειμένου να ανατρέψουν τον δικτάτορα Αουγκούστο Πινοσέτ.
Χιλιανό θέατρο: ακούγεται εξωτικό. Πιθανότατα είναι η πρώτη φορά στην Ελλάδα που θα δούμε θέατρο από τη μακρινή μυθική χώρα των Άνδεων, την παράκτια αυτή λωρίδα γης που αντικρίζει τον Ειρηνικό Ωκεανό και τα νησιά του Πάσχα, που εποικίστηκε από τους Ίνκας και τους Ινδιάνους Μαπούτσε και κυριεύτηκε από τους Ισπανούς κονκισταδόρες, με το λαό της να βρίσκεται σχεδόν ισοβίως σε έναν διαρκή αγώνα για αυτοδιάθεση, ελευθερία και ανεξαρτησία. Στο πλαίσιο του λατινοαμερικάνικου φεστιβάλ της Στέγης, απ’ όπου παρελαύνουν κάποια από τα πιο δυνατά ονόματα της νεότερης γενιάς καλλιτεχνών, ο Γκιγιέρμο Καλντερόν φαντάζει ένας ιδανικός εκπρόσωπος της ανεξάρτητης θεατρικής σκηνής της Χιλής. Γεννημένος το 1971, τη χρονιά που ο Χιλιανός Πάμπλο Νερούδα πήρε το Νόμπελ Λογοτεχνίας και ενώ Πρόεδρος στη χώρα του ήταν ο Σαλβαδόρ Αλιέντε, ο Καλντερόν ενηλικιώθηκε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Αουγκούστο Πινοσέτ (1973-1990). Ο θείος του δολοφονήθηκε από το καθεστώς και ο ίδιος περιγράφει την εφηβεία του με τα εξής λόγια: «να ζεις κλεισμένος στους τέσσερις τοίχους ενός σπιτιού, σε ένα καθεστώς βίας, ακούγοντας διαρκώς τους πυροβολισμούς στο δρόμο». Ίσως γι’ αυτό επέλεξε να ρίξει φως σε μια από τις λιγότερο γνωστές σελίδες του πρόσφατου αντιδικτατορικού αγώνα στο έργο του «Το Σχολείο» που παίζεται απόψε και αύριο στη Στέγη και μας μυεί στο άδυτο ενός αντάρτικου πόλης στο Σαντιάγκο του 1988…
Τι σας έκανε να γράψετε το «Σχολείο», κάνοντας έτσι στη σκηνή μια προσομοίωση της εκπαίδευσης των ανταρτών του 1980 που εκπαιδεύονταν για την ανατροπή του στρατιωτικού καθεστώτος του Πινοσέτ;
Κατά μία έννοια, ήταν έργο κατά παραγγελία. Μου ανατέθηκε, δηλαδή, να γράψω κάτι με αφορμή την 40η επέτειο από το πραξικόπημα του 1973 και να το ανεβάσω στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Θεάτρου του Σαντιάγκο το 2013. Πέρα από τα βιώματά μου, έκανα εκτενή έρευνα σε αρχεία, ντοκουμέντα και μαρτυρίες και συνάντησα σε αυτά την περίπτωση των αντάρτικων πόλης. Κι ενώ αρχικά σκόπευα να γράψω για κάτι που θα αφορούσε τα 17 χρόνια της δικτατορίας του Πινοσέτ, επέλεξα να εστιάσω στο τέλος της και, συγκεκριμένα, στη χρονιά του περιβόητου δημοψηφίσματος. Γιατί το 1988 το στρατιωτικό καθεστώς ανήγγειλε ένα δημοψήφισμα προκειμένου να κριθεί η παραμονή ή μη του Πινοσέτ στην εξουσία. Πολλοί τότε πίστευαν πως ζούσαν μια ιστορική στιγμή: με ένα «όχι» η δικτατορία θα έληγε και ο δρόμος για τη δημοκρατία επιτέλους θα άνοιγε. Κάποιο άλλοι, όμως, υποψιάζονταν πως η αληθινή αλλαγή δεν πρόκειται να επιτευχτεί μέσω των εκλογών και πως ο ένοπλος αγώνας είναι η μόνη επιλογή. Η βία, εξάλλου, στη Χιλή είναι κανονική …παράδοση. Το να πάρεις το όπλο για να διεκδικήσεις τη δικαιοσύνη είναι σχεδόν νόμιμο. Πράγματι, πάντως, οι guerillas του 1988 έκριναν τότε σωστά πως ο Πινοσέτ προκήρυξε το δημοψήφισμα προκειμένου να διατηρήσει μια θέση πολιτικής ισχύος, εξασφαλίζοντας έτσι τόσο τη δική του ατιμωρησία όσο και των χιλιάδων αξιωματικών του για τα αποτρόπαια εγκλήματά τους. Οι Χιλιανοί που είχαν αυτές της επιφυλάξεις για την αποτελεσματικότητα των εκλογών του 1988 δικαιώθηκαν από την ιστορία: το «όχι» επικράτησε, η δικτατορία έληξε τυπικά δύο χρόνια μετά αλλά ο Πινοσέτ διατήρησε τη θέση του αρχηγού του στρατού για μια ολόκληρη δεκαετία, μέχρι το 1998!
«Η δικτατορία στη Χιλή δεν τέλειωσε ποτέ» έχετε δηλώσει στο παρελθόν…
…Και το δηλώνω ακόμη. Σαράντα χρόνια μετά την έναρξη της δικτατορίας και είκοσι χρόνια μετά την έναρξη της δικτατορίας, οι νεκροί και οι αγνοούμενοι της δικτατορίας παραμένουν αδικαίωτοι, οι οικογένειές τους το ίδιο. Εν τω μεταξύ, οι αλλοτινοί βασανιστές παραμένουν πλούσιοι και ισχυροί, κάτοχοι ακόμη του προνομίου της ατιμωρησίας. Το πολιτικό και οικονομικό σύστημα παραμένει το ίδιο –οι βάσεις του νεοφιλελευθερισμού, της βίας και της διαφθοράς που τέθηκαν το 1973 παραμένουν ακόμη στη θέση τους. Πότε, επιτέλους, θα δικαστούν οι υπαίτιοι εκείνων των εγκλημάτων; Ακόμη και σήμερα η λαϊκή διαμαρτυρία και η ψήφος μας, μολονότι επιτρέπονται, βλέπουμε πως δεν μετρούν σε τίποτα! Οι τέχνες είναι, έτσι, το τελευταίο μας καταφύγιο.
Λέτε πως το θέατρο έχει τη δύναμη να κινητοποιήσει μια πολιτική αλλαγή;
Η σκηνή έχει σίγουρα τη δική της ισχύ. Γνωρίζω τους περιορισμούς της. Θεωρώ, όμως, πως μπορεί κάλλιστα να δώσει το εφαλτήριο για μια πολύ σοβαρή συζήτηση –πολιτική όσο και πολιτιστική. Εξάλλου, στη Χιλή, από το 1960 μέχρι σήμερα είναι σχεδόν αυτονόητο πως, αν κάνεις θέατρο, κάνεις πολιτικό θέατρο. Μισοαστεία μισοσοβαρά, μπορώ να σας πως ότι, στη Χιλή, αν δεν κάνεις πολιτικό θέατρο, κανείς δεν σε παίρνει στα σοβαρά!
Θα μας εκπαιδεύσετε, λοιπόν, επί σκηνής για να γίνουμε …καλοί αντάρτες;
Δεν είναι τυχαίο που έδωσα στο έργο τον τίτλο «Το σχολείο». Παρουσιάζω, πράγματι, μια τάξη μαθητών που εκπαιδεύονται στον ένοπλο αγώνα κατά του Πινοσέτ. Οι ηθοποιοί και, αυτόματα, οι θεατές μπαίνουν στο ρόλο των μαθητευόμενων ανταρτών: εκπαιδεύονται στο πώς κανείς σκοτώνει. Μιλώντας, όμως, για ένα «σχολείο», αναφέρομαι και σε κάτι άλλο. Στη Χιλή έχουμε ένα άθλιο εκπαιδευτικό σύστημα –η παιδεία είναι μια από τις ανοιχτές πληγές της χώρας μας. Η παράσταση μας ελπίζω πως μαθαίνει στους νέους Χιλιανούς θεατές ένα κεφάλαιο της πρόσφατης ιστορίας της χώρας, το οποίο ουδέποτε θα μάθαιναν στις σχολικές τους τάξεις…
Τι είδους αντιδράσεις έχετε δεχτεί από το Χιλιανό κοινό για το «Σχολείο»;
Υπάρχουν εκείνοι που, πραγματικά, …εκπαιδεύονται. Υπάρχει, δηλαδή, μια γενιά που παρακολουθεί την παράσταση και μένει άφωνη: κανείς δεν έχει διδάξει στα νέα παιδιά την ιστορία των Χιλιανών ανταρτών που δρούσαν την εποχή που εκείνα γεννιόντουσαν. Από τη μεγαλύτερη γενιά εισπράττω ένα είδος ευγνωμοσύνης: «ευχαριστούμε που μίλησες για αυτό που ζήσαμε και κανείς δεν μιλάει ποτέ». Η παράσταση είναι για εκείνους μια αναδρομή στο παρελθόν της βίας από την οποία ακόμη δεν έχουμε ξεμπλέξει. Υπάρχουν, βέβαια, κι εκείνοι οι θεατές που διαφωνούν με την πολιτική της βίας και θεωρούν τους εαυτούς τους «ειρηνιστές». Τι ψευδαίσθηση! Έχουμε όλοι εμείς οι Χιλιανοί εμπλακεί, κάποιοι λιγότερο και κάποιοι περισσότερο, είτε με τις πράξεις μας είτε με την ανοχή μας, στην ιστορία της βίας που διαποτίζει την Ιστορία της χώρας μας. Είμαστε όλοι μπλεγμένοι. Ας μην παριστάνουμε τους ειρηνιστές…
«Το Σχολείο» παίζεται στις 19-20/11 στη Μικρή Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών.
Περισσότερες πληροφορίες
Το σχολείο
Το έργο αναφέρεται στη δράση μιας ομάδας Χιλιανών ακροαριστερών, οι οποίοι εκπαιδεύονταν στα τέλη της δεκαετίας του ’80 για να ανατρέψουν το δικτατορικό καθεστώς του Αουγκούστο Πινοσέτ
