Ένας θίασος που κάνει το νόμο περί αρτιμέλειας να φαντάζει ρατσιστικός, γελοίος και ανεπίτρεπτος, ένα αναπηρικό αμαξίδιο σαν κυρίαρχο σκηνικό αντικείμενο και ένα εμβληματικό έργο του Έντουαρντ Άλμπι. Η «Ιστορία του Ζωολογικού Κήπου» ανεβαίνει από το «Θέατρο Ατόμων με Αναπηρία» στον Κορυδαλλό και οι πρωταγωνιστές της παράστασης, Πάνος Ζουρνατζίδης και Μιχάλης Ταμπούκας μας μιλούν για το εγχείρημά τους.
Φιλόσοφοι και στοχαστές όπως ο Ζαν Κανγκιλέμ, ο Μισέλ Φουκώ και ο Λουί Αλτουσέρ μιλούν εδώ και περισσότερο από μισό αιώνα για το πώς οι οικονομικές, πολιτικές και τεχνοκρατικές στρατηγικές καθόρισαν το τι είναι «κανονικό» και «φυσιολογικό» στα πλαίσια ενός καταναγκαστικού σωφρονισμού και μιας αρρωστημένης ευπρέπειας που συμβαδίζει με το δόγμα της ομοιομορφίας. Το θέατρο, ευτυχώς, άρει τις θεσπισμένες νόρμες. Το ελληνικό, όμως, κράτος διατηρεί ακόμη σε ισχύ μια νομοθεσία που απαγορεύει σε όσους δεν πληρούν τις προδιαγραφές της αρτιμέλειας να θέσουν υποψηφιότητα στις εισαγωγικές εξετάσεις των Δραματικών Σχολών. Κι αυτό, ενώ στο εξωτερικό αφθονούν οι ομάδες επαγγελματιών ηθοποιών με κινητικές αναπηρίες ή νοητική υστέρηση, όπως η DV8 ή η Back to back theatre που έχουμε δει κι εδώ. Το «Θέατρο Ατόμων με Αναπηρία» («ΘΕ.ΑΜ.Α.»), το οποίο ιδρύθηκε το 2010 από τον σκηνοθέτη Βασίλη Οικονόμου στο Δήμο Αχαρνών, συγκροτείται από ηθοποιούς με κινητικές αναπηρίες και μη και διεκδικεί εξίσου το καλλιτεχνικό μας ενδιαφέρον όσο και το χρίσμα του επαγγελματισμού. Οι πρωταγωνιστές της τελευταίας παραγωγής του θιάσου, της «Ιστορίας του Ζωολογικού Κήπου» του Έντουαρντ Άλμπι μας μιλούν για αυτήν, για το όραμά τους και τα καθημερινά εμπόδια που συναντούν.
Πώς ξεκίνησε η περιπέτειά σας στο θέατρο;
Π.Ζ.: Όταν ανακοινώθηκε η ίδρυσή του «Θεάτρου Ατόμων με Αναπηρία» («ΘΕ.ΑΜ.Α».), πήγα …πρώτος-πρώτος! Ήμουν εργοθεραπευτής μέχρι το 2001. Ύστερα από ένα ατύχημα έμεινα παραπληγικός. Όταν τέλειωσα με την αποκατάσταση θέλησα να επιστρέψω στο θέατρο^ είχα ήδη εμπειρία στο θέατρο με ερασιτεχνικούς θιάσους, ενώ είμαι και απόφοιτος του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Μ.Τ.: Εγώ ήμουν ηθοποιός, συμμετείχα με μια μικρού μήκους ταινία στο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ και Αναπηρία –μια σπουδαία διοργάνωση με διεθνή απήχηση-, γνώρισα κάποια στιγμή τον Βασίλη Οικονόμου και του ζήτησα να συνεργαστούμε. Ακριβώς επειδή το ΘΕ.ΑΜ.Α. είναι μεικτός θίασος, ανοιχτός εξίσου σε ηθοποιούς με κινητικές αναπηρίες όσο και σε εκείνους χωρίς, όπως εγώ, εντάχθηκα σε αυτό.
Π.Ζ.: Ο Βασίλης Οικονόμου είναι εκείνος που ίδρυσε το «ΘΕ.ΑΜ.Α.» στους κόλπους του Δήμου Αχαρνών. Ξεκίνησε να κάνει μια παράσταση στην οποία θέλησε να συμμετάσχουν και άτομα με αναπηρία και κατέληξε στη συγκρότηση μιας ομάδας που θα απαρτίζεται κατά κύριο λόγο από άτομα με κινητικές ανάγκες, έχοντας πάντα σαν απώτερο στόχο τη δημιουργία μιας Δραματικής Σχολής. Κι αυτό επειδή είναι σε ισχύ ένας νόμος περί αρτιμέλειας που απαγορεύει την εισαγωγή ατόμων με αναπηρίες στις Ανώτερες Δραματικές Σχολές και τη συμμετοχή τους σε θεατρικές παραστάσεις…
Υπάρχει, δηλαδή, στη χώρα μας ένας ρατσιστικός νόμος που απαγορεύει στα άτομα με κινητικά προβλήματα να σπουδάσουν θέατρο, καταργεί το δικαίωμα της ελευθερίας έκφρασης μέσω του θεάτρου και τους απαγορεύει να γίνουν επαγγελματίες ηθοποιοί ή σκηνοθέτες;
Μ.Τ.: Υπάρχει μια παράγραφος στο νόμο περί αρτιμέλειας στην οποία αναγράφεται πως η αρτιμέλεια αποτελεί προϋπόθεση για τη συμμετοχή στις εισαγωγικές εξετάσεις των Ανώτερων Δραματικών Σχολών… Ουσιαστικά ο πρώτος που παρέκαμψε την παράγραφο περί αρτιμέλειας και εισήχθη σε Δραματική Σχολή αν και με εκ γενετής αναπηρία, το 2005, ήταν ο σκηνοθέτης μας, ο Βασίλης Οικονόμου.
Π.Ζ.: Η Ελλάδα σε κάνει να ντρέπεσαι που είσαι ανάπηρος. Το πρόβλημα είναι θεσμικό. Ζούμε σε μια χώρα με θεσμούς αρτηριοσκληρωτικούς. Κι όμως, η αναπηρία, δυστυχώς, είναι κάτι που μπορεί να συμβεί στον καθένα. Το έζησα: η δική μου δεν είναι εκ γενετής, είναι επίκτητη. Η αναπηρία μπορεί να συμβεί ακόμη και σ’ εκείνον που θεσμοθετεί αυτούς τους νόμους! Βρισκόμαστε σε μια εποχή που πρέπει επιτέλους να αλλάξει το θεσμοθετημένο της αναπηρίας: ο ανάπηρος δεν επιτρέπεται να ζει πλέον κλεισμένος στο σπίτι του και βάσει των επιδομάτων που του δίνονται από το κράτος ως μια πράξη ελεημοσύνης.
Η Ελλάδα δεν βρίσκεται πλέον στη δεκαετία του 1950, όταν ήταν αδύνατο να επιβιώσει ένα άτομο με αναπηρία. Τώρα ένα άτομο με κινητικά προβλήματα μπορεί να είναι δημιουργικό και παραγωγικό, να έχει μια καλή κατάσταση ζωής. Περνάμε, ασφαλώς, μια οικονομική κρίση που είναι και κρίση αξιών. Θέλω, όμως, να πιστεύω πως πρόκειται για κάτι εφήμερο, το οποίο έχει μεν βγάλει τους κακούς εαυτούς μας προς τα έξω αλλά κάποια στιγμή όλο αυτό θα τελειώσει.
Ο αποκλεισμός και ο ρατσισμός που αντιμετωπίζουμε όλοι οι διαφορετικοί άνθρωποι στην καθημερινότητά μας είναι κάτι υπαρκτό και δεν προέρχεται απαραίτητα από τους συνανθρώπους μας αλλά από το ίδιο το κράτος, δεν είναι κάτι που γίνεται εξαιτίας κάποιων ακροδεξιών στοιχείων. Πρέπει να επαναπροσδιοριστεί το «τι είναι φυσιολογικό». Το φυσιολογικό έχει να κάνει με τη φύση κάθε ανθρώπου, με ό,τι καλύτερο εκείνος διαθέτει, είτε είναι ανάπηρος είτε όχι.
«Μπήκες ποτέ στον κόπο να σκεφτείς πως και οι άλλοι άνθρωποι έχουν ανάγκες;» λέει ο ένας από τους δυο κεντρικούς ήρωες της «Ιστορίας του Ζωολογικού Κήπου» του Άλμπι. Να θεωρήσω πως δεν ήταν τυχαία η επιλογή του συγκεκριμένου έργου από την ομάδα σας…
Μ.Τ.: Ήταν από την αρχή ένα από τα υποψήφια έργα του ρεπερτορίου μας. Θέλαμε με ένα σχετικά γνωστό έργο, όπως το συγκεκριμένο, να συστηθούμε στο ευρύ κοινό. Η φράση που αναφέρατε συνοψίζει, ουσιαστικά, τη μοναξιά, την απανθρωπιά, την απόγνωση και το αδιέξοδο που εκφράζεται μέσω του έργου. Δύο είναι οι κεντρικοί ήρωές του, ο Πίτερ (Πάνος Ζουρνατζίδης), ένας καλοβαλμένος αστός και ο Τζέρι (Μιχάλης Ταμπούκας), ένας περιπλανώμενος παρίας. Συναντιούνται τυχαία στο Central Park της Νέας Υόρκης, το οποίο γίνεται το σημείο προβολής των αναγκών τους και λειτουργεί σαν μια no man’ s land όπου δεν μπορούν παρά να εκφράσουν αυτές τις ανάγκες μέσω μιας σύγκρουσης, η οποία αποτελεί και το σημείο κορύφωσης του δράματός τους. Παρά τις διαφορές τους, οι δυο αυτοί ήρωες έχουν κοινές ανάγκες. Ο Τζέρι κι ο Πίτερ είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος –αν πέσει κάτω, θα φανεί η μία μόνο πλευρά αλλά αν χαθεί, χάνεται ολόκληρο. Τι σημαίνει, εξάλλου, διαφορετικότητα; Διαφορετικοί είμαστε όλοι μας. Πολύ απλά «διαφορετικό» σημαίνει «μοναδικό».
Π.Ζ.: Πρόκειται, ουσιαστικά, για μια σχέση εξουσίας καθοριστική, όπως η σχέση μας με το Θεό.
Μ.Τ.: Μιλάμε, εξάλλου, για το πρώτο έργο της αμερικανικής δραματουργίας στο οποίο εισηχθή το στοιχείο του παραλόγου. Ο Άλμπι άντλησε το στοιχείο αυτό από τα ευρωπαϊκά πρότυπα –τον Μπέκετ, τον Ιονέσκο, τον Ζενέ- και το διαμόρφωσε με τον δικό του μοναδικό τρόπο. Έχουν προηγηθεί οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι, ο κόσμος έχει γνωρίσει την εμπειρία των στρατοπέδων συγκέντρωσης και το θέατρο του παραλόγου ισούται με την έκφανση του τραγικού στον 20ο αιώνα. Όπως έχει επισημάνει ο Γιαν Κοτ: «Το γκροτέσκο στο θέατρο του παραλόγου, αντίθετα με το τραγικό, δεν προσφέρει κανενός είδους μεταφυσική παρηγοριά». Η διαχρονικότητα του Άλμπι είναι σαφής αν αναλογιστούμε την καθημερινή μας εμπειρία και τις αντίστοιχες περιστάσεις της δικής μας εποχής και της δικής μας ζωής –είτε πρόκειται για ανθρώπους με αναπηρία είτε όχι.
Στην παράστασή σας, ο προνομιούχος Πίτερ είναι παραπληγικός, το παγκάκι όπου συναντιούνται οι δυο κεντρικοί ήρωες μετατρέπεται σε αναπηρικό αμαξίδιο και οι υπόλοιποι ηθοποιοί με κινητικές ανάγκες ερμηνεύουν τα «ζώα» του κήπου του Άλμπι…
Μ.Τ.: Τα «ζώα» είναι, ουσιαστικά, οι αντικατοπτρισμοί του Τζέρι, οι «γείτονες» στον περιβάλλοντα χώρο του: την απάνθρωπη πραγματικότητα που βιώνει στο ζωολογικό κήπο της ύπαρξης του. Σύμφωνα με την οπτική του σκηνοθέτη μας, το ρόλο του προνομιούχου Πίτερ επωμίζεται ο Πάνος κι έτσι η καρέκλα της εξουσίας καταλαμβάνεται από έναν άνθρωπο με αναπηρικές ανάγκες.
Είναι, άραγε, αυτό μια νύξη πως το κράτος είναι ανάπηρο;
Μ.Τ.: Στην ανοιχτότητα του θεάτρου, κάθε στοιχείο ανάγεται ενδεχομένως σε μια εύλογη ερμηνεία που κάπου σαφώς και ευσταθεί. Μπορεί για εσάς να σημαίνει αυτό και ίσως έτσι να ισχύει. Όπως είπε κι ο Σαίξπηρ «το θέατρο δεν είναι για όλους, αλλά για τον καθένα ξεχωριστά». Η σκηνική αυτή μεταγραφή –το παγκάκι γίνεται αμαξίδιο- έχει σίγουρα να κάνει με το ζωντανό χαρακτήρα του θεάτρου. Θα φέρω ένα άλλο παράδειγμα: όταν ο Άρθουρ Μίλερ έγραφε το «Θάνατο του εμποράκου», υπολόγιζε πως ο βασικός χαρακτήρας θα παιχτεί από έναν ηθοποιό με πληθωρικό σωματότυπο –εξ ου και τον βάζει να παραδέχεται: «Είμαι χοντρός». Όταν, όμως, στις αρχές του ’80, το συγκεκριμένο ρόλο ερμήνευσε ο Ντάστιν Χόφμαν, η φράση άλλαξε στο «είμαι κοντός»!
Τονίζετε κάθε φορά πως είστε «το μοναδικό επαγγελματικό θέατρο ατόμων με αναπηρία στην Ελλάδα». Γιατί αυτό;
Μ.Τ.: Οι πρόβες στο ΘΕΑΜΑ είναι μια ουσιαστική και ως εκ τούτου απαιτητική σπουδή θεάτρου –είναι μια μαθητεία. Τουτέστιν στην πραγματικότητα το επίτευγμα του Βασίλη Οικονόμου είναι ένας μοναδικός άθλος. Αυτό που κατάφερε στην ουσία μόνος του είναι ό,τι θα έπρεπε να έχει γίνει από χρόνια από περισσότερους ανθρώπους κι από το ίδιο το κράτος.
Π.Ζ.: Δεν ισχύει στην Ελλάδα ό,τι στο εξωτερικό, όπου η ίδια η έννοια της αναπηρίας έχει άλλο νόημα και τα άτομα με κινητικά προβλήματα είναι ενσωματωμένα στην κοινωνία και ενταγμένα στην αγορά της εργασίας. Όσον αφορά το ίδιο το θέατρο, στη χώρα μας υπάρχουν πολλές ακόμη ομάδες αναπήρων αλλά οι περισσότερες είναι μέλη σωματείων με αναπηρία, τα οποία, ανάμεσα σε διάφορες άλλες εκδηλώσεις, ανεβάζουν και παραστάσεις.
Μ.Τ.: Όπως προανέφερα, οι πρόβες μας δεν γίνονται στα πλαίσια μιας υποτιθέμενης ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, με αποτέλεσμα ένα ψευδεπίγραφο άλλοθι για να εκμεταλλεύονται καταστάσεις κι ακόμη χειρότερα ανθρώπους. Γιατί υπάρχουν κάποιοι, χωρίς το υπόβαθρο ή την παιδεία, οι οποίοι προβάλλουν την αναπηρία τους ως αυτοσκοπό, ενώ το μόνο που κάνουν στην πραγματικότητα είναι ακόμη και να την καπηλεύονται, χρησιμοποιώντας την επίφαση της Τέχνης ως πρόσχημα.
Η παράσταση «Η Ιστορία του Ζωολογικού Κήπου» του Έντουαρντ Άλμπι ανεβαίνει από την ομάδα «ΘΕ.ΑΜ.Α.» το Σάββατο 20 Σεπτεμβρίου στο Δημοτικό Αμφιθέατρο Κορυδαλλού «Θανάσης Βέγγος», στις 9 μ.μ. Εισιτήρια: 10€, 6€ και είσοδος δωρεάν για τα Άτομα με Αναπηρία (ΑμεΑ). Περισσότερες πληροφορίες στο www.distheater.gr και στο theaterndisability.blogspot.com. Τηλ. κρατήσεων: 6939 308409.
