Ο ρώσικος Τύπος υμνεί τον Θόδωρο Τερζόπουλο για τη σκηνοθεσία της όπερας «Νοσφεράτου», η «El Pais» δημοσιεύει τρισέλιδο αφιέρωμα στην «Ιλιάδα» του Στάθη Λιβαθινού, ενώ με το επίθετο «magnifique!» αποθεώνει η «Liberation» την –πρώτη εδώ και 68 χρόνια– ελληνική συμμετοχή στο περίφημο Φεστιβάλ της Αβινιόν. Το ελληνικό θέατρο είναι πλέον περιζήτητο διεθνώς. Και είναι να απορεί κανείς: το Υπουργείο Πολιτισμού το γνωρίζει;
Διασχίζαμε την πάλη των τάξεων αλλάζοντας χώρες πιο συχνά παρά παπούτσια» έγραφε ο Μπρεχτ για τη μακρόχρονη εξορία του, κατά τη διάρκειά της οποίας ολοκλήρωσε τα σπουδαιότερα έργα του. Κατ’ αναλογία, το ελληνικό θέατρο διασχίζει τους καιρούς της κρίσης σε μια ανάλογη αυτοεξορία, δρέποντας όμως έτσι τους καρπούς της διεθνούς αναγνώρισης. Από τον Γιάννη Χουβαρδά, τον Μιχαήλ Μαρμαρινό και τη Λένα Κιτσοπούλου μέχρι τους Ανέστη Αζά-Πρόδρομο Τσινικόρη, την Κατερίνα Ευαγγελάτου, τη Νάντια Φώσκολου ή τις ομάδες Blitz, Vasistas και Sforaris, ολοένα αυξάνονται οι σκηνοθέτες και οι κολεκτίβες που, μεσούσης της κρίσης, βρίσκονται με το ένα πόδι στην Ελλάδα και το άλλο… κάπου αλλού. Μιλάμε κατά βάση για προσωπικούς άθλους δίχως τις πλάτες του κράτους ή, έστω, κάποια κονδύλια ή προγράμματα «εξωστρέφειας» εκ μέρους των υπουργείων Πολιτισμού και Τουρισμού. Από πλευράς ιδιωτικής πρωτοβουλίας, η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών αποδεικνύεται ο πιο εξωστρεφής θεσμός που υπάρχει στη χώρα. Από την ίδρυσή της το 2010 μέχρι σήμερα, χάρη και στην αεικίνητη καλλιτεχνική διευθύντρια του τομέα θεάτρου και χορού Κάτια Αρφαρά, η Στέγη έχει βοηθήσει στην «έξοδό» τους περισσότερες από είκοσι εγχώριες παραγωγές. Όπως μας είπε η ίδια: «Πρόσφατα συστήσαμε ειδικό τομέα εξωστρέφειας που αφορά αποκλειστικά την προώθηση των Ελλήνων καλλιτεχνών στο εξωτερικό και τη μετάκληση διευθυντών ξένων θεάτρων και φεστιβάλ ώστε να δουν εδώ παραστάσεις. Έναν τέτοιο τομέα όφειλε, ασφαλώς, να διαθέτει εδώ και δεκαετίες το Υπουργείο Πολιτισμού, χωρίς βέβαια να διολισθαίνει σε πελατειακές και ευκαιριακές σχέσεις. Μακάρι να ενώναμε, κάποια στιγμή, τις δυνάμεις μας όλοι οι φορείς που μπορούν να κάνουν κάτι τέτοιο, ούτως ώστε, σε πλαίσιο συμπαραγωγής, να γίνει πιο εφικτή, εντός ενός δικτύου πια, η στήριξη των καλλιτεχνών μας σε βάθος χρόνου, με ένα συνεχές follow-up». Πράγματι, οι ξένες παραστάσεις που περιοδεύουν ανά τον κόσμο βασίζονται εξίσου στα υπουργεία της χώρας τους όσο και στη συνεργασία ενός ολόκληρου δικτύου θεάτρων, φεστιβάλ, θεσμών, οργανισμών και ιδρυμάτων. Πώς να διεκδικήσει ένα ανάλογο επίπεδο συμπαραγωγής μια ελληνική παράσταση που δεν διαθέτει το βασικό, την ύπαρξη δηλαδή κάποιας μορφής κρατικής επιδότησης;
Το ελληνικό κράτος, ως γνωστόν, κωφεύει όταν ακούει τη λέξη «πολιτισμός». πόσο μάλλον όταν ακούει λέξεις όπως «θέατρο» και «χορός» ή, ακόμη χειρότερα, «avant garde» και «πειραματισμός»…. Δεν έχει καν υιοθετηθεί στη χώρα μας ένα μοντέλο σαν αυτό της Γαλλίας, όπου οι νεανικοί θίασοι επιχορηγούνται αρχικά από τους δήμους και την περιφέρεια, όπως μας περιέγραψε η σκηνοθέτις Αργυρώ Χιώτη της ελληνο-γαλλικής ομάδας Vasistas. «Πέρασε πια η εποχή που ο καθένας έχει το θέατρό του σαν να επρόκειτο για το μαγαζί του. Ας τελειώνουμε με την εσωστρέφεια. Πρέπει πια να ξεφύγουμε από τον επαρχιωτισμό μας», μας είπε, με τη σειρά του, ο Γιώργος Βαλαής των Blitz. Και συνέχισε: «Ύστερα από δύο χρόνια συνεχούς περιοδείας στην Ευρώπη, διαπίστωσα πως οι καλλιτεχνικοί διευθυντές των ξένων θεάτρων και φεστιβάλ ταξιδεύουν διαρκώς από τη μια χώρα στην άλλη για να επιλέξουν το ρεπερτόριό τους. Παίζοντας, λόγου χάρη, τον “Γαλαξία” στη βερολινέζικη Σαουμπίνε, μας είδαν οι άνθρωποι που μας κάλεσαν στη Γαλλία, ήδη παίξαμε στη Ρεμς και ύστερα θα βρεθούμε στη Λιόν κ.ο.κ. Υπάρχει φοβερό ενδιαφέρον για την ελληνική κρίση, για το τι τέχνη γεννά μια τέτοια συνθήκη και τι θέατρο παράγει μια κοινωνία που δοκιμάζεται». Χαρακτηριστικό παράδειγμα… εξωστρεφούς αυτάρκειας αποτελεί η περίπτωση της κολεκτίβας των ηθοποιών Ελίτας Κουνάδη και Παντελή Δεντάκη, οι οποίοι, αφού «έφαγαν πόρτα» από διάφορους εγχώριους θεσμούς, απευθύνθηκαν στο Θέατρο του Ήλιου της Αριάν Μνουσκίν, μίλησαν με την ίδια και τη συνεργάτιδά της Έλεν Σενκ κι ετοιμάζουν σε συμπαραγωγή μαζί τους το project «Ματαρόα: η διάτρητη μνήμη», εμπνευσμένο από την ιστορία του θρυλικού πλοίου που ναύλωσε ο Οκτάβιος Μερλιέ το 1945, για να φυγαδεύσει τη νεότερη πνευματική ελίτ της Ελλάδας στο Παρίσι…
Μια σειρά από ευτυχείς συγκυρίες και συνεργασίες έκαναν φέτος τον 26χρονο Δημήτρη Καραντζά, αμέσως μετά την εμφάνισή του στην Επίδαυρο, να αποτελεί τον πρώτο Έλληνα σκηνοθέτη που ανεβάζει παράσταση (τον «Κυκλισμό του τετραγώνου» του Δημήτρη Δημητριάδη σε παραγωγή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών) στο ιστορικό –εδώ και 68 χρόνια– Φεστιβάλ της Αβινιόν. Η πρεμιέρα μόλις δόθηκε προκαλώντας αυτό που αποζητά ένα τέτοιο φεστιβάλ: ακραίες αντιδράσεις. Μπορεί ένα μέρος του κοινού, προβληματισμένο από τους «κύκλους» του έργου, τη διάρκεια και την ελληνική γλώσσα αποχώρησε πριν από το τέλος της τρίωρης παράστασης, η εφημερίδα «Liberation», όμως, δημοσίευσε μια διθυραμβική κριτική. Το Εθνικό Θέατρο έδωσε επίσης για πρώτη φορά το «παρών» στην Αβινιόν με το «Vitrioli» του Γιάννη Μαυριτσάκη και Έλληνες ηθοποιούς, σκηνοθετημένο από τον καλλιτεχνικό διευθυντή του φεστιβάλ, Ολιβιέ Πι, ενώ ένας ακόμη Έλληνας δημιουργός, ο 35χρονος συγγραφέας Μανώλης Τσίπος της ομάδας Nova Melancholia συμμετέχει στο Φεστιβάλ της Αβινιόν με το έργο του «Νεκρή φύση» σε γαλλική παραγωγή.
Με εκτενή αφιερώματα και επαινετικές κριτικές στον ξένο Τύπο έχει γίνει δεκτή η περιοδεία της «Ιλιάδας» του Ομήρου διά χειρός Στάθη Λιβαθινού –μια μεγάλη παραγωγή που ξεκίνησε από το Φεστιβάλ Αθηνών για να φτάσει στο Εθνικό Θέατρο του Άμστερνταμ και από εκεί στο 60ό Διεθνές Φεστιβάλ Αρχαίου Δράματος της Μέριδα στην Ισπανία – ο τελευταίος αυτός σταθμός υποστηρίχθηκε οικονομικά και από τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού. «Μεγάλες προσωπικές θυσίες, πολλή δουλειά και μια μικρή κρατική βοήθεια: έτσι επετεύχθη αυτός ο άθλος», μας εξηγεί η υπεύθυνη παραγωγής, Γιολάντα Μαρκοπούλου, ετοιμάζοντας πλέον τις βαλίτσες της «Ιλιάδας» για το Εθνικό Θέατρο της Μαδρίτης.
Υπάρχει, βέβαια, και κάποιος που περιοδεύει ανά τον κόσμο πολλά χρόνια προτού ξεσπάσει η κρίση. Επί 265 ημέρες το χρόνο, εδώ και 25 χρόνια απουσιάζει από την έδρα του, το θέατρο Άττις, ο Θόδωρος Τερζόπουλος. Το πρώτο εξάμηνο του 2014, λόγου χάρη, το πέρασε στη Ρωσία, σκηνοθετώντας το μπεκετικό «Τέλος του παιχνιδιού» στην Αγία Πετρούπολη και την όπερα «Νοσφεράτου» στην Περμ κι αποσπώντας διθυραμβικές κριτικές και νέες προσκλήσεις για σκηνοθεσίες εκεί. Τι λέει επ’ αυτού; «Κατάλαβα από πολύ νωρίς ότι πρέπει να αντικαταστήσω την ανυπαρξία των θεσμών με τα προσωπικά μου όπλα, χωρίς τις “φτερούγες” του κράτους ή των διαφόρων φορέων και ιδρυμάτων. Γιατί, ακόμη και η κρατική ή ιδιωτική επιδότηση για μία ή δύο παραστάσεις εκτός Ελλάδος πόση διάρκεια μπορεί να έχει; Τρία, πέντε χρόνια; Και μετά τι; Πρέπει να παλεύει ο καθένας και μόνος του, να εργάζεται σκληρά, να παράγει ένα προϊόν αυθεντικό – μόνο ένα σπουδαίο έργο είναι ικανό να διακινείται στον κόσμο επί μάκρον. Γιατί τα πάντα κρίνονται στη διάρκειά τους και βάσει της αυθεντικότητάς τους».
