Η Σοφία Φιλιππίδου μας συστήνει τον ιδιότυπο ήρωα του έργου του «Μπάρτλεμπυ ο γραφιάς» του Χέρμαν Μέλβιλ, τον οποίο ενσαρκώνει στη σκηνή του Από Μηχανής Θεάτρου.
Στο έργο ο Μπάρτλεμπυ είναι ένας αμίλητος ισχνός χλωμός υπάλληλος σε ένα δικηγορικό γραφείο. Η σιωπηλή του παρουσία που μοιάζει με φάντασμα σπάει τα νεύρα του αφεντικού ο οποίος αποφασίζει να τον απολύσει. Όμως ο Μπάρτλεμπυ αρνείται να φύγει λέγοντας την φράση "θα προτιμούσα όχι" και στοιχειώνει το γραφείο. Ο δικηγόρος μετά τις αποτυχημένες προσπάθειες να απαλλαγεί απ’ αυτόν αναγκάζεται να εγκαταλείψει ο ίδιος το κτήριο. Η ακατανόητη σιωπή του Μπάρτλεμπυ έχει μια εξήγηση στο τέλος της νουβέλας. Ο Μπάρτλεμπυ είχε προεργασία ένα μεγάλο διάστημα στο Γραφείο Ανεπίδοτων επιστολών στην Ουάσιγκτον. Εκεί η δουλεία του ήταν να ανοίγει γράμματα που επέστρεφαν επειδή δεν έβρισκαν τον παραλήπτη τους. Ανεπίδοτα γράμματα, νεκρά γράμματα, ανεπίδοτος λόγος... νεκρός λόγος.
Ο συγγραφέας Χέρμαν Μέλβιλ έβλεπε και "βλέπει" στον ένα πόλο του κόσμου (όπως τον περιγράφει στα έργα του) εκείνους τους ανθρώπους που εκδηλώνουν μια δαιμονική θέληση, και στον άλλο πόλο εκείνους τους αγγέλους, τους άγιους, τους σχεδόν χαζούς: πλάσματα αθώα και αγνά αδύναμα εξ ιδιοσυστασίας, αλλά κατά έναν παράδοξο τρόπο παράξενα όμορφα. Πλάσματα εκ φύσεως απολιθωμένα που «προτιμούν όχι», με ένα μηδέν θέλησης, παρά μια θέληση για μηδέν. O πραγματισμός του Μέλβιλ αγωνίζεται σε δυο μέτωπα: ενάντια στις ιδιαιτερότητες που αντιδιαστέλλουν άνθρωπο προς άνθρωπο και τροφοδοτούν μια ανεπανόρθωτη δυσπιστία αλλά και ενάντια στο Καθολικό ή το Όλον, την συγχώνευση των ψυχών εν ονόματι της μεγάλης αγάπης ή της ελεημοσύνης. Έτσι οι ψυχές μόνο με την "πρωτοτυπία" τους παίρνουν τους δρόμους χωρίς να αναζητούν την σωτηρία τους και χωρίς στόχο, εκτεθειμένες σε όλες τις επαφές χωρίς να προσπαθούν να σώσουν άλλες ψυχές και αποστρέφονται όσες κάνουν υπερβολικά αυταρχικό ή υπερβολικά γοερό ήχο...
Η μεγάλη πρόκληση είναι η διασκευή της νουβέλας η σκηνοθεσία και όλη η παράσταση αλλά επί πλέον ο ρόλος που είναι ό,τι πιο παράξενο και αινιγματικό μου έλαχε. Ο Μπάρτλεμπυ ο γραφιάς είναι ένα πλάσμα ή "πράγμα", μια ακραία φιγούρα, ένας... εργένης που μάταια ελπίζει ακόμη να κάνει το ταξίδι του και να βρει την αδελφή ψυχή για να καταναλώσει μαζί της την πιπερόριζα του...και αφού τον εμποδίζουν ... η θέση του δεν είναι παρά στη φυλακή όπου πεθαίνει από "πολιτική ανυπακοή"... η μόνη θέση που κατά τον Θορώ "μπορεί να διαβιώσει εν τιμή ένας ελεύθερος άνθρωπος"! Ένας γραφέας που δεν παύει απλώς να γράφει αλλά "προτιμά να μην"...που δεν γράφει άλλο, από τη δύναμη του να μη γράφει.
Το σύμπλεγμα του περιθωρίου Ο Μπάρτλεμπυ δεν είναι ο συμπλεγματικός περιθωριακός όπως έχει καταγράφει στην συνείδηση μας. Παράξενος ναι πρωτότυπος ναι, άνθρωπος χωρίς αναφορές, χωρίς κτήσεις, χωρίς ιδιότητες, χωρίς ποιότητες, χωρίς ιδιαιτερότητες, υπερβολικά λείος χωρίς παρελθόν χωρίς μέλλον: " δεν είμαι κάτι ιδιαίτερο" λέει ο ίδιος και δεν είμαι απαιτητικός»! Ίσως τρελός, παράφρων ψυχωτικός...ακίνητος απολιθωμένος... Ήταν δημόσιος υπάλληλος στο γραφείο ανεπίδοτων επιστολών της Ουάσιγκτον και προσλαμβάνεται σαν τίμιος κι εργατικός γραφέας στο δικηγορικό γραφείο. Αν δεν γίνεται κατανοητός ή αν δαιμονοποιείται είναι γιατί είναι κάπως "κουνημένος" και ακατανόητος, γιατί είναι σιωπηλός. Και δεν μιλάει απ την στιγμή που θέλουν να τον βγάλουν από το "ταξίδι του". Δηλαδή όταν σπάει η συμφωνία- συμβόλαιο μιας μηχανικής εργασίας: ένας γραφιάς δίπλα στον "πατέρα" αφεντικό και τίποτε άλλο. Η διατύπωση του αφοπλίζει κάθε πράξη ομιλίας ενώ καθιστά τον Μπάρτλεμπυ έναν αποκλεισμένο στον οποίο δεν μπορεί να αποδοθεί καμία κοινωνική κατάσταση.
Το παιχνίδι της παγκοσμιοποίησης κατά την γνώμη μου ο Μπάρτλεμπυ δεν θα το έπαιζε..."θα προτιμούσε να μην". Η παγκοσμιοποίηση κινείται με μεγάλες ταχύτητες και συνθλίβει τους ανθρώπους ενώ ο Μπάρλτεμπυ προτιμάει την στασιμότητα και δεν είναι απαιτητικός ώστε προτιμάει (προς το παρόν) να μην κάνει απολύτως καμία αλλαγή! Βέβαια χωρίς να το θέλει ο Μπάρτλεμπυ...ο "Μπάρτλεμπυ ο γραφιάς" λόγω της παγκοσμιοποίησης μεταφράζεται και διαβάζεται σε όλο τον κόσμο (αυτά είναι τα καλά της παγκοσμιοποίησης).
Το θέατρο ως μέσο αντίστασης Από την στιγμή που το θέατρο βάζει ερωτήματα και ανοίγει συνειδησιακά επίπεδα είναι από τη φύση του επαναστατικό και είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για έναν άνθρωπο που προσπαθεί να αντισταθεί στην κυρίαρχη και ισοπεδωτική αισθητική.
