Πως προέκυψε η ιδέα για το έργο βιβλίο "Κάνοντας και επισκευάζοντας";
Το βιβλίο-έργο "Κάνοντας και επισκευάζοντας" είναι το αποτέλεσμα της εικαστικής έρευνας που εκπόνησα την περίοδο 2021-2022 στο πλαίσιο επιχορήγησης που έλαβα από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Με την προηγούμενη ατομική μου έκθεση (η γεωμετρία ως καπρίτσιο, 2018, Γκαλερί Αντωνοπούλου) συζητούσα τον αμφίσημο τρόπο με τον οποίο διαχύθηκε η πρωτοποριακή γλώσσα της γεωμετρικής αφαίρεσης στην καθημερινή ζωή του μεσοπολέμου μέσω των κεραμικών αντικειμένων που παρήγαγε το κίνημα Αρ ντεκό. Στην παρούσα έρευνα εστίασα στις σχέσεις καθημερινής ζωής, γεωμετρικής αφαίρεσης, κοινωνικού φύλου και υφάσματος.
Αρχικά σκόπευα η έρευνα να καταλήξει σε μία ατομική που θα περιελάμβανε, όπως και όλες οι προηγούμενες, ένα βιβλίο-έργο και μία σειρά από γλυπτικά αντικείμενα. Κατά τη διάρκεια της έρευνας ωστόσο, αποφάσισα πως το φορμάτ του βιβλίου-έργου ήταν ικανό να λειτουργήσει τόσο ως συνολικό εικαστικό έργο όσο και ως εναλλακτική μορφή ατομικής έκθεσης.
Τρεις μοντερνίστριες και το ύφασμα ως μέσο/όχημα για την παραγωγή της καθημερινής ζωής.
Τι συνδέει τις περιπτώσεις των τριών καλλιτέχνιδων που αναδεικνύεις και τι όχι;
Ποια νέα/διαφορετική αφήγηση προτείνεις γι αυτές ;
Η έρευνα εστιάζει στην Αγγλίδα Βανέσα Μπελ, την Γερμανίδα Άνι Άλμπερς και την Ρωσίδα Λιουμπόβ Ποπόβα. Και οι τρεις τους εφάρμοσαν, την περίοδο 1913 ως και 1927, την γλώσσα της γεωμετρικής αφαίρεσης στην παραγωγή υφασμάτων. Πιο συγκεκριμένα η Μπελ, στα πλαίσια της εμπλοκής της με την επιχείρηση διακοσμητικών τεχνών Omega, παρήγαγε μία σειρά υφασμάτων για εσωτερικούς χώρους, η Άλμπερς, κατά τη διάρκεια των σπουδών της στο εργαστήριο υφαντικής της σχολής Bauhaus, παρήγαγε επιτοίχια υφαντά αλλά και μοντέλα (prototypes) για μαζική βιομηχανική παραγωγή και τέλος η Ποπόβα, μέσα από την εργασία της στο Πρώτο Κρατικό Εργοστάσιο Εκτύπωσης Βαμβακερών Υφασμάτων Μόσχας, παρήγαγε υφάσματα και πατρόν για την μεταεπαναστατική πρετ-α-πορτέ ένδυση.
Παρ’ όλες τις οπτικές ομοιότητες που προκύπτουν τόσο από τη χρήση της κοινής εικαστικής γλώσσας (γεωμετρική αφαίρεση) όσο και του κοινού μέσου (τεχνικές του υφάσματος) τα έργα/υφάσματα των τριών γυναικών διαφέρουν ριζικά ως προς τη στόχευσή τους. H Μπελ διεκδικούσε μία λιγότερο ηρωική εκδοχή μοντερνισμού που θα βασιζόταν σε διευρυμένους όρους επιθυμίας και οικογενειακότητας. Η Άλμπερς συντάχθηκε με το εθνικό πρόταγμα της σύνδεσης καλλιτεχνικής ατομικότητας, βιομηχανικής παραγωγής και τεχνουργίας. Η δε Ποπόβα έθεσε την μέχρι τότε αυτόνομη εικαστική πρακτική της στην υπηρεσία της παραγωγής της μεταεπαναστατικής κοινωνικής πραγματικότητας.
Διαβάστε Επίσης
Από την άποψη των στόχων τους λοιπόν, θα μπορούσαμε να πούμε πως οι τρεις αυτές γυναίκες-καλλιτέχνιδες δεν είχαν τίποτε κοινό μεταξύ τους. Εθνοτικά και ταξικά βέβαια και οι τρεις τους είχαν τα προνόμια τόσο της λευκότητάς όσο και της μεγαλοαστικής καταγωγής τους. Από την άλλη, σε έμφυλο επίπεδο, δεν παύανε κατέχοντας την θέση υποκειμένου "γυναίκα", να βιώνουν τις ανισότητες που παρήγαγε ο ανδροκρατούμενος κόσμος μέσα στον οποίο ζούσαν.
Όσον αφορά το δεύτερο σκέλος της ερώτησής: σε καμία περίπτωση δεν είμαι ο πρώτος που χρησιμοποιεί μία φεμινιστική επιστημολογία για να συζητήσει τη σχέση υφάσματος και φύλου. Ήδη από τη δεκαετία του ’70, έχουν υπάρξει πολλές ερευνήτριες που το έχουν κάνει αυτό. Εγώ διαφοροποιούμαι στο ότι χρησιμοποίησα μία μεταδομιστική φεμινιστική / κουίρ επιστημολογία για να ξαναδώ την πρακτική γυναικών-καλλιτέχνιδων που δεν χρησιμοποιήσαν το ύφασμα μέσα από μια λογική (επανα)οικιοποίησης —όπως έκαναν οι φεμινίστριες καλλιτέχνιδες της δεκαετίας του ’70 και ’80— αλλά ως μέσο/όχημα για την παραγωγή της καθημερινής ζωής.
Πως τα ερευνητικά σου ενδιαφέροντα συναντούν την εικαστική σου πρακτική;
Βασικά είναι η εικαστική μου πρακτική που με οδηγεί στα ερευνητικά ενδιαφέροντα. Επιχειρώντας να κατανοήσω τις σχέσεις εφαρμοσμένων και καλών τεχνών —με τον όρο εφαρμοσμένες τέχνες αναφέρομαι εδώ κυρίως στην κεραμική και το ύφασμα—ερχόμουν από την αρχή των σπουδών μου αντιμέτωπος με ερωτήματα σχετικά με τη σχέση αυτών των δύο κατηγοριών.
Πιο συγκεκριμένα αναρωτιόμουν σχετικά με το πότε, πώς και από ποιους τοποθετούνται τα πολιτισμικά αντικείμενα στην μία ή στην άλλη κατηγορία, τι ρόλο έπαιξε και παίζει σε αυτές τις ταξινομήσεις το έθνος-κράτος και η έννοιες της παράδοσης και της προόδου, σε ποιες περιόδους και με ποιους τρόπους η σχέση έργων τέχνης και αντικειμένων της καθημερινότητας απέκτησε πολιτικές διαστάσεις και τέλος, πώς απέκτησαν έμφυλο χαρακτήρα συγκεκριμένες καλλιτεχνικές πρακτικές και μέσα σε ποια πλαίσια (ανα)παραγωγής.
Οι σπουδές Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών με βοήθησαν να ξανασκεφτώ, μέσα από τις αναλυτικές κατηγορίες των κοινωνικών επιστημών, τα συγκεκριμένα ερωτήματα σε μία πιο διευρυμένη και ιστορικοποιημένη βάση.
Σε ορισμένα έργα όπως το "Ο νέος μας στόχος είναι..." ή το "Αγαπημέν_ σκέφτομαι..." τα γλυπτικά έργα σε συνδυασμό με τους τίτλους-quotes αποκρυσταλώνεται με τον πιο ενδιαφέροντα και πηγαίο τρόπο η συγκεκριμένη ερευνητική σου πρακτική. Είναι πάντως ένα στοίχημα τα εικαστικά έργα, αν τα διαχωρίζεις, να μην λειτουργήσουν εικονογραφικά ή έστω συνοδευτικά ως προς την έρευνα. Πώς το αντιμετωπίζεις;
Συμφωνώ πως είναι πρόκληση να καταφέρει κανείς να επιτρέψει τόσο στο κείμενο όσο και στην εικόνα να διατηρήσουν την αυτονομία τους και ταυτόχρονα να φέρει αυτά τα δύο στοιχεία σε διάλογο με τρόπο που να δημιουργείται ένα συνολικό έργο. Ελπίζω να τα κατάφερα.
Πρακτικά μιλώντας, από την αρχή του πρότζεκτ είχα αποφασίσει να αντιμετωπίσω τη γραφή και την παραγωγή των έργων ως δύο, σχεδόν, παράλληλες δραστηριότητες τις οποίες θα συνέδεα στο τέλος. Προσπάθησα λοιπόν να μην λογοκρίνω τις εικαστικές ιδέες που είχα, ακόμη και αν δεν ήμουν σίγουρος πώς θα μπορούσαν να συνδεθούν με το κείμενο.
Αυτό που τελικά ενοποίησε κείμενο και εικόνες, δημιουργώντας ένα ενιαίο έργο που επιδιώκει μία ταυτόχρονα συναισθηματική και διανοητική εμπλοκή από τον/την θεατή, ήταν σίγουρα τα παραθέματα-τίτλοι. Με κάποιο τρόπο κατάφεραν να εντάξουν τα έργα στο κείμενο, επιτρέποντας τους όμως μεγάλη αυτονομία.
Μια έκθεση πέρα από τις απαιτήσεις της αγοράς και τις πολιτισμικές ατζέντες των ιδιωτικών ιδρυμάτων
Αποτελεί τελικά το βιβλίο μια πρόταση για μια έκθεση σε άλλο φορμά;
Σίγουρα, ναι. Παρότι δεν υπάρχει ένα καταστατικά "εκτός", το βιβλίο νομίζω πως καταφέρνει και δημιουργεί ένα χώρο μακριά τόσο από τις απαιτήσεις και τις γκρίνιες της αγοράς όσο και από τις πολιτισμικές ατζέντες των ιδιωτικών ιδρυμάτων.
Ταυτόχρονα βέβαια η παραγωγή ενός βιβλίου κοστίζει προφανώς χρήματα και υπό αυτή την έννοια η επιχορήγηση από το Υπουργείο Πολιτισμού υπήρξε απολύτως απαραίτητη.
Σε αυτό το σημείο επίσης θα πρέπει να αναφέρω πως στην τελική μορφή του έργου-βιβλίου, και άρα της τελικής μορφής της "έκθεσης", σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι σχεδιαστές, το γραφείο του Χρήστου Λιάλιου και της Κατερίνας Βαζούρα. Όταν είχα έτοιμο το κειμενικό και φωτογραφικό υλικό απευθύνθηκα στο γραφείο τους αποφασισμένος να τους επιτρέψω όση ελευθερία χρειαζόντουσαν προκειμένου να χειριστούν το υλικό με ένα τρόπο που να έχει νόημα και για αυτούς. Η συνεργασία υπήρξε άψογη και είναι μεγάλη χαρά το γεγονός πως ανέλαβαν να εντάξουν το, δίγλωσσο πλέον, βιβλίο στο εκδοτικό τους εγχείρημα Big black mountain.
Ποιο είναι το βασικό σου ενδιαφέρον ως εικαστικού και ποιο ως ερευνητή;
Το βασικό ενδιαφέρον μου ως εικαστικό, όπως ήδη ανέφερα, είναι η σχέση εφαρμοσμένων και καλών τεχνών. Πιο ειδικά, τα τελευταίο διάστημα με ενδιαφέρουν οι συνδέσεις της κεραμικής και του υφάσματος με τις πρωτοπορίες του μοντερνισμού και την παραγωγή της καθημερινότητας. Η εικαστική ερευνητική μου μεθοδολογία, κατά βάση, περιλαμβάνει την συλλογή οπτικού και κειμενικού υλικού, το οποίο καταλήγει, επεξεργασμένο, σε ένα βιβλίο-έργο και ένα σύνολο γλυπτικών μορφών.
Όσον αφορά τα ερευνητικά ενδιαφέροντα, αυτά μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν ανεξάρτητα από τα εικαστικά. Η ενασχόληση μου με ένα συγκεκριμένο θέμα με οδηγεί να επιχειρώ να το κατανοήσω και μέσα από την κοινωνική και πολιτισμική θεωρία.
Διαβάστε Επίσης
Το βιβλίο-έργο "Κάνοντας και επισκευάζοντας" επιχορηγήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού κατ’ εφαρμογήν των προβλεπομένων στην υπ’ αρ. ΥΠΠΟΑ/ΓΡΥΠ/313834/8128/24.6.2020 Κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών Πολιτισμού και Αθλητισμού και Οικονομικών και είναι διαθέσιμο από τις εκδόσεις Big black mountain και από τα βιβλιοπώλεια Πολιτεία (Ασκληπιού 1-3) και Κομπραί (Διδότου 34).
