Οκτώβριος 1976- Οκτώβριος 2016: όταν έχεις να αναμετρηθείς με τέσσερις δεκαετίες ιστορίας, είναι δύσκολο να πιάσεις το νήμα από κάπου. Έτσι αυτό το κείμενο που ακολουθεί θα μπορούσε να είναι ένα συνολικό making of, αλλά θα μπορούσε να είναι και οδηγίες χρήσεως. Μπορεί να μοιάζει με μανιφέστο ή με απολογισμό. Είναι όμως απλώς ένα κείμενο για το «αθηνόραμα» που κλείνει τα πρώτα του 40 χρόνια και αυτήν την εβδομάδα έχει γενέθλια.
«Το “αθηνόραμα” αντιπροσωπεύει μια ολόκληρη κοσμοθεωρία, που βρίσκεται πάνω και πέρα από μόδες, trendy καταστάσεις, δήθεν glamour και ματαιοδοξίες. Είναι η κοσμοθεωρία της ουσίας, της αξιοπρέπειας, του σεβασμού, της αισθητικής, της εμπειρίας και της γνώσης, του αυθεντικού και της πολυτέλειας να κάνει ο καθένας αυτό που του αρέσει χωρίς χειραγώγηση». Αυτή η φράση της Άννης Ηλιοπούλου συνοψίζει με τον ιδανικότερο τρόπο μια πορεία κι ένα όραμα που εδώ και 40 χρόνια «οδηγούν την πόλη». Ακριβώς 2.088 τεύχη μετά την πρεμιέρα του το «αθηνόραμα» παραμένει σταθερά πιστό στις αξίες που το γέννησαν και το διαμόρφωσαν. Κατ’ ουσίαν παραμένει πιστό στους Αθηναίους που το αγκάλιασαν και το εμπιστεύτηκαν και μέσα από τις σελίδες του (χάρτινες και ψηφιακές) γνώρισαν όλα τα καινούργια πράγματα που έγιναν και γίνονται σε αυτήν την πόλη.
Για να συμβεί όμως αυτό χρειάστηκε μια ιδέα, η οποία δημιουργήθηκε κι εξελίχτηκε στο κεφάλι ενός μηχανικού στις αρχές της δεκαετίας του ’70 στο Παρίσι. Μιλάμε φυσικά για τον Διονύση Κούκη, ο οποίος όταν –στη Μεταπολίτευση πια– επέστρεψε στην πατρίδα θεώρησε, και πολύ σωστά, πως η Αθήνα ήταν έτοιμη να αποκτήσει κι αυτή ένα μητροπολιτικό οδηγό. Όπως γράφει και ο ίδιος στο πρώτο τεύχος: «Το περιοδικό που κρατάς στα χέρια υπάρχει στις περισσότερες πρωτεύουσες του κόσμου. Είναι γέννημα των σύγχρονων μεγαλουπόλεων, που –μέσα στην απεραντοσύνη και στον “πλούτο” των παροχών τους– πνίγουν τον άνθρωπο και μετατρέπουν τον ελεύθερο χρόνο του σε ένα αγωνιώδες ερώτημα: και τώρα τι θα κάνουμε, πού θα βγούμε, πώς θα διασκεδάσουμε;»
Από την ιδέα μέχρι το τυπωμένο χαρτί όμως η απόσταση ήταν τεράστια και δύσκολη. Το «αθηνόραμα», πολύ προτού εμφανιστεί στο περίπτερο, ξεκίνησε τη χαρτογράφηση της αθηναϊκής ψυχαγωγίας και διασκέδασης από ένα συγκεκριμένο σημείο: το μηδέν. Έπρεπε δηλαδή να σκαναριστεί (χρόνια πριν από την εφεύρεση του σκάνερ) ολόκληρο το Λεκανοπέδιο και αυτό ήταν μια άκρως επίπονη δουλειά, για τις ανάγκες της οποίας καλύφθηκαν χιλιάδες χιλιόμετρα – και αρκετά με τα πόδια. Ήταν ο μόνος τρόπος για να ανακαλυφθούν και να καταγραφούν όλες οι επιχειρήσεις (από σινεμά και γκαλερί μέχρι μπουάτ και ταβέρνες), για να ολοκληρωθεί ο σχεδιασμός του πρώτου τεύχους. Και ύστερα από αυτό να μπουν όλα κάτω σε ένα λευκό χαρτί, να χωριστούν και να ταξινομηθούν ανά είδος. Πράγματα αυτονόητα, θα μου πείτε, αλλά για εκείνη την εποχή πρωτόγνωρα και καινοτόμα.
Τότε ο Αθηναίος διασκέδαζε κατά κύριο λόγο στην περιοχή του (με εξαίρεση βέβαια τα λίγα θέατρα της πόλης και τα κέντρα που τραγουδούσαν τα μεγάλα ονόματα). Ήταν σχεδόν αδιανόητο για έναν κάτοικο του Ζωγράφου να πάει σε μια ταβέρνα του Περιστερίου ή σε ένα μπαρ του Νέου Κόσμου. Και αυτό διότι δεν είχε καμία πληροφόρηση.
Το «αθηνόραμα», λοιπόν, «άμα τη εμφανίσει του», με όλο το Λεκανοπέδιο ταξινομημένο και αξιολογημένο, έκανε επανάσταση στον τρόπο που διασκέδαζε ο Αθηναίος. Τον έμαθε τι γινόταν στη δίπλα γειτονιά, του σύστησε τα μέρη για τα οποία άξιζε τον κόπο να μετακινηθεί και να απλώσει τα ενδιαφέροντα του. Και αυτή η παρέμβαση δεν ήταν μόνο χωροταξική, αλλά κυρίως οικονομική. Πάνω σε αυτήν τη βάση, άλλωστε, «χτίστηκε» και η έννοια της πιάτσας. Αυτός ο «εκδημοκρατισμός της διασκέδασης» ήταν το πρώτο μεγάλο κερδισμένο στοίχημα. Τα «αθηνόραμα» ένωσε τις γειτονιές της Αθήνας σε ένα μεγάλο «όλον», αναδεικνύοντάς τη σε ό,τι αφορά τη διασκέδαση σε αληθινή και αδιαίρετη πόλη.
Η οργάνωση της πληροφορίας
Το «αθηνόραμα» στελεχώθηκε από την πρώτη στιγμή με δημοσιογράφους εφημερίδων, σε μια εποχή που οι εφημερίδες ήταν όντως «4η εξουσία». Αυτοί οι δημοσιογράφοι επωμίστηκαν την επίπονη εργασία της κατηγοριοποίησης και της σύνταξης των οδηγών. Έχοντας δηλαδή ως κίνητρο το να καταλαβαίνει ακριβώς ο αναγνώστης τι θα βρει κάτω από κάθε βινιέτα και μέσα σε κάθε λήμμα, έδωσαν στην καταγραφή της αθηναϊκής διασκέδασης μια μορφή που εν πολλοίς εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα (δεδομένων, φυσικά, των εξελίξεων). Με αυτόν τον τρόπο γεννήθηκε μια –στο εξής πάγια– ανάγκη: η λειτουργία ενός μηχανισμού ο οποίος πρέπει να ελέγχει συνεχώς την πληροφορία προτού αυτή δημοσιευτεί.
Αυτός ο μηχανισμός είναι μια απόλυτα δημοσιογραφική δουλειά, που εγγυάται την εγκυρότητα της πληροφορίας και η αδιάκοπη λειτουργία του τηρείται ευλαβικά 40 χρόνια τώρα με αυστηρότατο τρόπο. Η εγκυρότητα για το «α» ήταν και είναι «εκ των ων ουκ άνευ». Διότι πολύ απλά είναι η ευθύνη που ξέρεις ότι έχεις όταν ο Αθηναίος στηρίζεται επάνω σου για να ψυχαγωγηθεί και να διασκεδάσει και μια λάθος ώρα ή ένα λάθος τηλέφωνο μπορεί να του χαλάσει την έξοδο. Είναι με μια λέξη ο «σεβασμός» στον οποίο αναφέρεται πιο πάνω η ψυχή του «α» Άννη Ηλιοπούλου.
Το έτερο χαρακτηριστικό της πληροφορίας είναι η διαρκής ενημέρωση και ανανέωση. Κάθε τεύχος είναι ένα νέο τεύχος, διαφορετικό από το προηγούμενο, και αυτό το αντιλήφθηκαν από νωρίς οι αναγνώστες του «α». Κάτι ανάλογο δηλαδή με τη ροή της πληροφορίας στο www.athinorama.gr, η οποία είναι συνεχής. Εννοείται ότι υπήρχαν κι εκείνοι που αγόραζαν ένα τεύχος κι έβγαζαν δύο μήνες με αυτό, χωρίς να αποφεύγουν βέβαια και τα δυσάρεστα απρόοπτα. Τώρα όλοι αυτοί έχουν βάλει μυαλό κι έχουν κατεβάσει την εφαρμογή αθηνόραμα App στο κινητό ή το tablet τους, ώστε να βρίσκουν αυτό που θέλουν χωρίς να έχουν δικαιολογία. Και χωρίς να έχουμε κι εμείς δικαιολογία...
Η κριτική άποψη
Ταυτόχρονα, παράλληλα και συμπληρωματικά με τη σωστή πληροφορία έρχεται και η κριτική άποψη. Είναι το δεύτερο σημαντικό συστατικό της επιτυχίας. Το «α» δεν ήταν ποτέ κατάλογος με σινεμά κι εστιατόρια στον οποίο θα βρεις τα πάντα και από κει και πέρα «δική σου η ευθύνη». Αν ήταν, θα είχε αποτύχει παταγωδώς. Αντιθέτως, καλλιέργησε από την αρχή το αξιολογικό ρεπορτάζ, ώστε κάθε λήμμα των οδηγών του (και κάθε κείμενο βέβαια) να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Να πούμε εδώ ότι η άποψη ξεκινάει από την ίδια την κατηγοριοποίηση.
Δηλαδή ας χτυπιέται όσο θέλει ο Χ ιδιοκτήτης ότι η επιχείρησή του είναι ιταλικό εστιατόριο. Αν το βρείτε στις… πιτσαρίες, σημαίνει πολύ απλά ότι είναι πιτσαρία. Αλλά και πάλι καλή. Όσοι από εσάς συγκρίνετε τα λήμματα των οδηγών μας με χώρους που έχετε ήδη επισκεφθεί ξέρετε καλά πόσο εύστοχη είναι αυτή η μικρή προτασούλα, η οποία για να δίνει συμπυκνωμένη ατμόσφαιρα και άποψη σε ανάγνωση μιας ανάσας, έχει περάσει από σαράντα κύματα.
Το ίδιο συμβαίνει και με τα stories των ταινιών, των παραστάσεων και των συναυλιών. Πριν από λίγα χρόνια καθιερώθηκε το μότο «τυπώνει ό,τι αξίζει» ως υπότιτλος της έντυπης έκδοσης. Αυτό έγινε από ανάγκη να διαχωριστεί ο μεγάλος όγκος πληροφορίας σε μια μητρόπολη όπου οι επιλογές διασκέδασης και ψυχαγωγίας έχουν γίνει περισσότερες απ’ όσες μπορεί να αντέξει ένα περιοδικό αν δεν θέλει να μοιάζει σε όγκο και σε βάρος με τον «Χρυσό Οδηγό». Έτσι το site φιλοξενεί όλους τους χώρους εστίασης, ψυχαγωγίας και διασκέδασης ενώ το περιοδικό περιέχει τις επιλογές των συντακτών του «α».
Το επιστέγασμα, πάντως, της κριτικής άποψης είναι ίδιες οι κριτικές για τις οποίες δεν έχουμε να πούμε και πολλά πράγματα, μια και εσείς λέτε περισσότερα όταν τις σχολιάζετε στο ειδικό φόρουμ του site. Αυτό που μπορούμε να αναφέρουμε είναι ότι σε αρκετές περιπτώσεις χρειάστηκε να επιστραφούν τα χρήματα σε διαφημιζόμενους οι οποίοι έγιναν έξαλλοι (και ακύρωσαν το διαφημιστικό πρόγραμμά τους) με την κριτική που τους ασκήθηκε, χρησιμοποιώντας το επιχείρημα «δεν πληρώνουμε για να μας δυσφημείτε».
Ατυχώς γι’ αυτούς, το «αθηνόραμα» είχε κάνει εξαρχής το διαχωρισμό δημοσιογραφίας και διαφήμισης. Με την κριτική εστιατορίων, μάλιστα, εγκαινίασε ένα νέο είδος δημοσιογραφίας, άγνωστο μέχρι τότε στα ελληνικά πράγματα. Κι αν ο ρεστοκριτικός του «α» παραπέμπει σε μια φοβερή και τρομερή φιγούρα που μέχρι και σε σίριαλ έχει κάνει την εμφάνισή της, ας μην ξεχνάμε ότι για τους Έλληνες σινεφίλ ο Μπάμπης Ακτσόγλου είναι ένα πρόσωπο με σχεδόν μυθικές διαστάσεις.
Από αυτούς που αποκαλούμε «γκουρού» του είδους. Ακόμη γελάω με ένα κομμάτι από τον «Δικαστή Ντρεντ»: «Tο ρομπότ εναντίον του οποίου μάχεται o Σταλόνε παίζει καλύτερα από αυτόν!» Το «αθηνόραμα» έκανε κριτική ακόμη και στις λαϊκές πίστες της Αθήνας περνώντας από κόσκινο τον… κιμπορντίστα, σε μια εποχή που η πληροφορία για τη νύχτα εξαντλούνταν στο ποιος καθόταν στα πρώτα τραπέζια και τι φόρεμα φορούσε η φίρμα του μαγαζιού.
Το «α» και οι Αθηναίοι
Είπαμε παραπάνω ότι το «α» έμαθε στους Αθηναίους όλα τα νέα πράγματα που έγιναν σε αυτήν την πόλη. Και συμπληρώνουμε: ακόμη κι αν ήταν σε τομείς έξω από τις συνήθειές τους. Μπορεί π.χ. ο Χ Αθηναίος να μην πάτησε ποτέ το πόδι του στα μεγάλα κλαμπ της δεκαετίας του ’90, αλλά ήξερε διαβάζοντας το «αθηνόραμα» ποιες πόρτες είναι «σκληρές». Ή μπορεί να μην είδε τη συγκεκριμένη παράσταση, αλλά μπορούσε να σου πει αν πρέπει να δεις το «Shopping and fucking» με τη Μάσχα ή με τη Δραγούμη. Το «αθηνόραμα» διαβαζόταν και διαβάζεται ολόκληρο: από το κεφάλι μέχρι την ουρά. Εσείς που ξεκοκαλίζετε κάθε εβδομάδα τις «Ταινίες στην TV» το ξέρετε καλά.
Στα 40 αυτά χρόνια το «α» δεν έριξε απλώς τους προβολείς του σε όλες τις τάσεις που διαμόρφωσαν το τοπίο της διασκέδασης και της ψυχαγωγίας στην πόλη, αλλά σε μεγάλο βαθμό τις διαμόρφωσε. Καταρχάς παρακολούθησε κάθε νέο trend που εμφανιζόταν στο εξωτερικό (είτε young theatre ήταν αυτό είτε μοριακή κουζίνα) και συνέβαλε δυναμικά στον τρόπο αφομοίωσής του από την ελληνική πραγματικότητα. Αλλά και στην καθαρόαιμη εγχώρια διασκέδαση ήταν εκεί, ένα βήμα πιο μπροστά, «ανακηρύσσοντας» και ομαδοποιώντας χώρους ως afterάδικα, ελληνάδικα ή live clubs. Χειροκρότησε τις νέες πιάτσες, αλλά έφριξε με τους lounge καναπέδες της Σκουφά και μπούχτισε με την υπερτροφία του Ψυρρή και του Γκαζιού. Και δεν φοβήθηκε ποτέ να πει τα πράγματα με το όνομά τους.
Οι καινοτομίες που έφερε το «αθηνόραμα» στη σοβαρή υπόθεση της εξόδου του Αθηναίου είναι απόλυτα καθοριστικές. Πέραν του ότι «γέννησε» τη φυλή των σινεφίλ, ανέδειξε τις «off Brodway» μουσικές σκηνές της πόλης, προώθησε το εναλλακτικό θέατρο και πολλά άλλα, σχεδίασε και υλοποίησε πολλές δράσεις για τις οποίες δικαιούται… πνευματικά δικαιώματα. Και δεν μιλάμε μόνο για τις κινηματογραφικές και θεατρικές avant premieres που πρώτο καθιέρωσε αλλά και για πλήθος άλλες δράσεις στις οποίες εσείς οι αναγνώστες δώσατε δυναμικό «παρών».
Ανακηρύξατε –για να πούμε μερικά παραδείγματα– το καλύτερο σουβλάκι της πόλης, προτείνατε το καλύτερο παϊδάκι, ψηφίζετε κάθε χρόνο τις καλύτερες ταινίες και πριν από λίγο καιρό ψηφίσατε διαδικτυακά την καλύτερη ελληνική ταινία των τελευταίων 40 χρόνων. Να συμπληρώσουμε εδώ ότι το «αθηνόραμα» ήταν ο πρώτος τίτλος περιοδικού ο οποίος απέκτησε ηλεκτρονική έκδοση πίσω στο 1996.
Αυτός ο εποικοδομητικός «διάλογος» με το κοινό εδραιώθηκε με κάτι που πλέον χιλιάδες Αθηναίοι έχουν μαζί τους καθημερινά. Η κάρτα του αθηνόραμα Club προσφέρει προνόμια κι εκπτώσεις για μια ευρεία γκάμα δραστηριοτήτων που εκτείνονται από ένα δείπνο ή μια θεατρική παράσταση μέχρι έναν αγώνα paintball.
Οι αθηνοραματικοί θεσμοί
Όταν ξεκίνησε το «αθηνόραμα», το γαστρονομικό τοπίο της πόλης δεν ήταν σε… mood ανταγωνισμού και συναγωνισμού. Δέκα-δεκαπέντε χρόνια αργότερα, πάντως, και αφού είχε εδραιωθεί η κριτική γεύσης από το «α», τα πράγματα άρχισαν να κινούνται με ενδιαφέροντα τρόπο. Είχε έρθει η στιγμή για την καθιέρωση των πρώτων ελληνικών γαστρονομικών βραβείων, των πασίγνωστων σήμερα Χρυσών Σκούφων. Τα πρώτα ελληνικά γαστρονομικά βραβεία δόθηκαν στις 24 Ιανουαρίου του 1994, αναδεικνύοντας καλύτερο εστιατόριο για εκείνη τη χρονιά το θρυλικό «Bajazzo» του Κλάους Φόγιερμπαχ.
Έπειτα από είκοσι τρία χρόνια η ελληνική γαστρονομία έχει εξελιχτεί και οι Χρυσοί Σκούφοι αποτελούν σταθερό σημείο αναφοράς για την ελληνική γεύση. Και μην ξεχνάμε ότι στο πλαίσιο των απονομών ήρθαν στην Αθήνα και μαγείρεψαν ειδικά για τη βραδιά οι διασημότεροι σεφ της Ευρώπης. Και πριν από δύο χρόνια η τελετή των Χρυσών Σκούφων ήταν το επίσημο δείπνο προς τιμήν των Ευρωπαίων υπουργών τουρισμού, με αφορμή την ελληνική προεδρία της Ε.Ε. Πέρυσι οι Σκούφοι απέκτησαν πλέον και σπίτι στο διαδίκτυο (www.xrysoiskoufoi.gr), το οποίο είναι ανεξάρτητο από το «μητρικό» www.athinorama.gr. Το 1999 καθιερώθηκαν τα Θεατρικά Βραβεία Κοινού, ένας θεσμός όπου ο θεατής είναι η κριτική επιτροπή – αυτό είναι το βασικό συστατικό της επιτυχίας τους αλλά και καθολικά αποδεκτό από τους θεατρικούς κύκλους.
Πιο πρόσφατος θεσμός, αυτός των Αθηνόραμα Bar Awards, ο οποίος επιστέγασε την τάση των cocktails που κυριαρχεί στην πόλη και το «α» παρακολουθεί στενά εδώ και χρόνια.
Το «αθηνόραμα» όμως εδώ και μερικά χρόνια καθιέρωσε και άλλη μία αγαπημένη συνήθεια στην πόλη. Το φεστιβάλ Ελλάδα Γιορτή Γεύσεις, το κλασικό πλέον γιορτινό ραντεβού των Ελλήνων μικρών παραγωγών με τους Αθηναίους που ζητούν να ανακαλύψουν ποιοτικά προϊόντα.
Να πούμε εδώ πως αν το «αθηνόραμα» δεν ήταν περιοδικό, θα ήταν ένας πολύ επιτυχημένος διοργανωτής εκδηλώσεων. Δεν μιλάμε μόνο για τις τελετές απονομής των πιο πάνω θεσμών ή το γευστικό φεστιβάλ μας (όλα εσωτερικές παραγωγές), αλλά και για μια σειρά από μοναδικά πάρτι και events, διάσπαρτα όλα αυτά τα χρόνια, τα οποία έχουν μείνει στην ιστορία ως μερικές από τις καλύτερες στιγμές στην πόλη.
Οι υπογραφές
Η ποιότητα του κειμένου ήταν κορυφαίο ζητούμενο για το «αθηνόραμα», το οποίο ευτύχησε να διαθέτει εξ απαλών ονύχων ένα αξιοζήλευτο συντακτικό δυναμικό. Είναι αδύνατο να αναφερθούν όλα τα ονόματα σε τόσο περιορισμένο χώρο, αλλά αν κάναμε μια γενική επιστράτευση θα καλούσαμε σίγουρα τη φοβερή και τρομερή τηλεκριτικό Ντέπυ Γκολεμά, τον εμβληματικό καλλιτεχνικό αφηγητή Αλέξη Κωστάλα, τον πάντα διεισδυτικό, οξύνου (και υπουργό πλέον) Νίκο Γ. Ξυδάκη, την καυστική τηλεκριτικό Πόπη Διαμαντάκου, τον Αργύρη Ζήλο με τη δισκοκριτική που έγινε σημείο αναφοράς, τον σχολιαστή Παύλο Τσίμα με το «Graeca Sund», τον καταξιωμένο κινηματογραφικό κριτικό Νίνο Φενέκ Μικελίδη και, φυσικά, τον στοχαστή Κωστή Παπαγιώργη με την περίφημη «Λαϊκή Απογευματινή» και τον αξέχαστο Μπάμπη Ακτσόγλου οι οποίοι μας έχουν εγκαταλείψει πια για τα καλά. Και ακόμη τον νυν πολιτικό συντάκτη Γιώργο Παπαχρήστο, την Ελένη Σπανοπούλου, τον Παύλο Κάγιο και άλλους πολλούς πρώην και νυν συναδέλφους.
Το τέυχος νο 1
Το πρώτο «αθηνόραμα» κυκλοφόρησε το Σάββατο 16 Οκτωβρίου 1976. Κόστιζε 5 δραχμές και είχε 64 σελίδες. Είχε εξώφυλλο τη νυχτερινή Αθήνα και στην ύλη του ο Αθηναίος βρήκε ρεπορτάζ για προγράμματα όπως αυτό του «Ζυγού» (με Μοσχολιού, Χαλκιά και Γαλάνη) αλλά κι εστιατόρια όπως το κηφισιώτικο «Le Chevalier». Το εισιτήριο στους κινηματογράφους πρώτης προβολής κόστιζε 40-60 δραχμές και του θεάτρου 100-120. Οι ντισκοτέκ υπερηφανεύονταν ότι διαθέτουν «στερεοφωνική μουσική» και ανάμεσα στα στέκια της εποχής συναντούσες τον «Απότσο», τον «Φλόκα», τα κολωνακιώτικα «Νούφαρα» αλλά και το θρυλικό εξαρχειώτικο «Τσαφ».
Στη «Φαντασία» τραγουδούσε ο Σταμάτης Κόκοτας με τον Μιχάλη Μενιδιάτη, τη Δούκισσα και τον Δάκη. Στο «Πανόραμα» της Αχαρνών εμφανιζόταν ο Πάνος Γαβαλάς με τη Ρία Κούρτη, στις δε μπουάτ κυριαρχούσαν τα αντάρτικα. Το «Θεμέλιο» είχε δύο προγράμματα κάθε βράδυ με Μητσιά, Κωχ και Τσανακλίδου. Στους κινηματογράφους παίζονταν σε πρώτη προβολή οι «Ανήλικοι Ριφιφήδες», όπως είχε μεταφραστεί το «Bugsy Malone», του Άλαν Πάρκερ. Και, βέβαια, στη Στοά ο Θανάσης Παπαγεωργίου και η Λήδα Πρωτοψάλτη έδιναν ρεσιτάλ με το «Χάσαμε τη θεία. Στοπ.» του Γιώργου Διαλεγμένου
