Ιδιαίτερη ικανοποίηση άφησαν οι μουσικές εκδηλώσεις για τις μέρες του Πάσχα, που γέμισαν ασφυκτικά τις αθηναϊκές αίθουσες συναυλιών. Καθοριστικό στάθηκε το γεγονός ότι τα ωραία, ψαγμένα, εύλογα αρθρωμένα στο σύνολό τους γύρω από τη θεματική του θρήνου προγράμματα δεν περιορίσθηκαν στη θρησκευτική μουσική. Στα αξιοσημείωτα πρέπει να αναφερθεί αφενός ότι ο σχεδιασμός και η υλοποίησή τους έγιναν αποκλειστικά από εγχώριες δυνάμεις (μουσικών και συνόλων), αφετέρου ότι σε 3 από αυτά συμμετέσχε η μεσόφωνος Θεοδώρα Μπάκα, επιδεικνύοντας σπάνια αντίληψη και διόλου αυτονόητη ερμηνευτική ευελιξία!
Αν το Μέγαρο Μουσικής διοργάνωσε τον κεντρικό κύκλο εκδηλώσεων (4-8/4) με τίτλο «Adagio», το ενδιαφέρον κίνησε η συναυλία που δόθηκε στην Κεντρική Σκηνή «Αριστοτέλης Ωνάσης» της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών (3/4). Ο Μάρκελλος Χρυσικόπουλος και το σύνολο παλαιάς μουσικής Latinitas Nostra παρουσίασαν ένα εξαιρετικά τολμηρό πρόγραμμα στο οποίο η γαλλική θρησκευτική μπαρόκ μουσική συνάντησε ...ρεμπέτικα και αμανέδες.
Στην υποβλητικά φωτισμένη σκηνή στήθηκε ένα πάλκο γύρω από τον Χρυσικόπουλο, ο οποίος διηύθυνε από το τσέμπαλο, ενώ έπαιξε και εκκλησιαστικό όργανο. Αντικριστά κάθισαν τα δύο υποσύνολα, αριστερά η «ρεμπέτικη» κομπανία (Κουλουμής – βιολί, Ζιγκερίδης – κανονάκι, Ατζακάς – ούτι/κιθάρα και Ευγένιος Βούλγαρης – γυαϊλί ταμπούρ/ μπουζούκι), δεξιά οι μπαροκίστες (Λινός – μπάσο βιόλα, Ιωάννου – τσέλο, Τίγκας – βιολόνε και Κίτσος – θεόρβη), που συνόδευσαν έκαστο τις ενδιάμεσα καθήμενες τραγουδίστριές τους. Φωνητικά κομμάτια συνθετών των 17ου και 18ου αιώνα (Φρ. Κουπρέν, Ντελαλάντ, Μ.-Α. Σαρπαντιέ, ντε Μπροσσάρ, Φιοκκό, Σάντσες), από τα οποία ξεχώρισαν «αναγνώσματα του σκότους», εναλλάχθηκαν με αμανέδες ανωνύμων και τραγούδια των αρχών του 20ού αιώνα των Τούντα, Παπάζογλου, Σκαρβέλη και Γιουσούφ Πασά. Τα πρώτα, ερμήνευσαν αισθησιακά και με στιλιζαρισμένο συναίσθημα η Θεοδώρα Μπάκα και η υψίφωνος Έλενα Κρασάκη (μία αξιοπρόσεκτη νέα παρουσία), τα δεύτερα με μέτρο και καθαρότητα η Αυγερινή Γάτση (πλην ενός, που απέδωσε εξαίσια η Μπάκα). Καθεμιά τους έσβηνε μετά την ολοκλήρωση ενός τραγουδιού και από ένα κερί στο τοποθετημένο πίσω τους κηροπήγιο, παραπέμποντας στο εκκλησιαστικό τελετουργικό της ανάγνωσης των 12 Ευαγγελίων της Μεγάλης Πέμπτης.
Τι ένωσε τα -φαινομενικά διαφορετικά μεταξύ τους-υπερβατικά Θεία Πάθη με τα ερωτικά ανθρώπινα, το βασιλικό παρεκκλήσι του Λουδοβίκου ΙΔ’ με τους Πειραιώτικους τεκέδες; Η αναζήτηση ενός «κοινού» ήχου, μιας κοινής διάθεσης χαρμολύπης, πέρα από και παρά τις προφανείς αντιθέσεις των δύο κόσμων… Την καθ’όλα ερεθιστική αυτή περιπλάνηση ενίσχυσε το υψηλότατο επίπεδο μουσικής εκτέλεσης.
Ένα, αναλογιών τηρουμένων, αντίστοιχο πάντρεμα του θρησκευτικού με το κοσμικό στοιχείο στον όψιμο Μεσαίωνα αποτέλεσε ο μουσικός περίπλους που προσέφερε την επομένη (4/4), στην «Αίθουσα Δημ. Μητρόπουλος» του Μεγάρου, ένα άλλο σύνολο παλαιάς μουσικής, οι «Ex Silentio», υπό τη διεύθυνση του φλαουτίστα Δημήτρη Κούντουρα. Η συναυλία εστίασε σε μονοφωνικές και πολυφωνικές μελοποιήσεις θρήνων και ύμνων για την Παναγία που γράφηκαν σε μία εποχή που η Παρθένος Μαρία συγχεόταν συχνά με την ιδανική γυναίκα της αυλικής ποίησης («donna angelicata»).
Τις γραμμένες μεταξύ των 11ου και 14ου αιώνα συνθέσεις των Βίπο της Βουργουνδίας, Αλφόνσου του Σοφού, ντε Μασώ, ντυ Φαΐ αλλά και ανωνύμων, που αντλήθηκαν από σημαντικές συλλογές της εποχής, όπως π.χ. το Libre Vermell του καταλανικού μοναστηριού του Montserrat, ο Κώδικας Buranus, τα Cantigas de Santa Maria ή ο Κώδικας του Λονδίνου απέδωσαν λιτά -σε 5 γλώσσες!- η υψίφωνος Φανή Αντωνέλου και η μεσόφωνος Θεοδώρα Μπάκα. Το χωρίς βιμπράτο, «αγγελικό» τραγούδι της πρώτης αντιπαρατέθηκε με αυτό περισσότερο εκφραστικό της δεύτερης, η οποία αναδεικνύει -όσο ελάχιστες συνάδελφοί της- ισάξια λόγο και μουσική, ενώ οι δύο φωνές έσμιξαν συχνά και σε καλαίσθητες συνηχήσεις. Οι 5 μουσικοί του συνόλου (Λινός και Μηλιάδου – βιέλα, Κούντουρας – φλάουτο με ράμφος, Βαρελάς – κρουστά και Ατζακάς – ούτι) υπήρξαν ισάξιοι συνοδοιπόροι, ενώ απογείωσαν και τα δύο εμβόλιμα παιγμένα ορχηστρικά κομμάτια, το ρυθμικό «Σαλταρέλλο–Τρόττο» και ένα εκστατικό ταξίμι-αυτοσχεδιασμό από την παράδοση των Σούφηδων του 13ου αι. (έξοχο σόλο του Ατζακά).
Συνολικά, μία θαυμάσια, ιστορικά ενημερωμένη, άκρως συνεκτική στη σύλληψη και προσεγμένη στην εκτέλεση μουσική πρόταση, όπως μας έχει συνηθίσει το εκλεκτό αυτό σύνολο...
Οι υπόλοιπες εκδηλώσεις του κύκλου «Adagio» του Μεγάρου φιλοξενήθηκαν στην «Αίθουσα Χρ. Λαμπράκης». Τη Μεγάλη Δευτέρα (6/4) η Σαβίνα Γιαννάτου και το συγκρότημα Primavera en Salonico παρουσίασαν ένα πρόγραμμα με τίτλο «Οι Παναγιές του κόσμου». Ο Λάμπρος Λιάβας επέλεξε -και οι Κώστας Βόμβολος και Χάρης Λαμπράκης ενορχήστρωσαν- σειρά τραγουδιών, με τα οποία γυναίκες από όλο τον κόσμο (χώρες της λεκάνης της Μεσογείου, Αρμενία, Αφρική, Καραϊβική και Νότια Αμερική) θρηνούν τα πάθη του Χριστού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχαν οι παραλλαγές του «Μοιρολογιού της Παναγιάς» που ακούγονται σε διάφορες εστίες του Ελληνισμού, από την Κύπρο και τον Πόντο μέχρι την Κάτω Ιταλία.
Περνώντας από το μοιρολόι της μάνας στην υποβλητική ανάταση των πασχαλινών ύμνων και την προσδοκία της Ανάστασης, το μουσικό αυτό ταξίδι στη λαϊκή -κοσμική και θρησκευτική- παράδοση υπήρξε συναρπαστικό και πολύχρωμο. Ατυχώς, η υπερβολική μικροφωνική ενίσχυση δημιούργησε συνθήκες ακουστικής ...νυχτερινού κέντρου διασκέδασης, καταστρέφοντας κυριολεκτικά τη βραδιά! Μόνο σε μερικά κομμάτια που δόθηκαν με πολύ χαμηλόφωνη ενορχήστρωση ή α cappella μπόρεσε κανείς να απολαύσει -και συγκινηθεί από- το ατμοσφαιρικό ηχόχρωμα της Γιαννάτου.
Τη Μεγάλη Τρίτη (7/4) και τη Μεγάλη Τετάρτη (8/4) τα δύο κορυφαία ορχηστρικά σύνολα της χώρας, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και η Καμεράτα, έδωσαν δύο συναυλίες αποκλειστικά αφιερωμένες στους Μότσαρτ και Χάϋντν αντίστοιχα, από τις οποίες παρακολουθήσαμε μόνο την πρώτη. Σε κάθε πρόγραμμα μία συμφωνία προηγήθηκε ενός σημαντικού θρησκευτικού έργου. Η 25η Συμφωνία και το «Ρέκβιεμ» του Μότσαρτ ακούσθηκαν στη βραδιά της 7/4, η οποία σηματοδότησε την επιστροφή στο πόντιουμ του μέχρι πρότινος καλλιτεχνικού διευθυντή της ΚΟΑ Βασίλη Χριστόπουλου. Οι γνωστές αρετές της διεύθυνσής του επιβεβαιώθηκαν και πάλι: πεντακάθαρη αποκωδικοποίηση του μουσικού συντακτικού, νηφαλιότητα προσέγγισης, αξιοποίηση επιτευγμάτων ιστορικής ερμηνευτικής στο συγκεκριμένο ρεπερτόριο (περιορισμένο ορχηστρικό κλιμάκιο, σβέλτες ταχύτητες, αιχμηρή φραστική, διαφάνεια ήχου). Η πανέμορφη 25η Συμφωνία προσεγγίσθηκε έτσι, ορθά, με την αισθητική του κινήματος «Θύελλα και ορμή», χωρίς πάντως να αναδειχθούν ο μελωδικός πλούτος και οι μεταπτώσεις διαθέσεων που συνθέτουν το συναρπαστικό δραματικό της φορτίο.
Η ερμηνεία του «Ρέκβιεμ» υπήρξε οπωσδήποτε περισσότερο δουλεμένη, με ακριβή φραστική και ενδιαφέρουσα διαστρωμάτωση του συμφωνικού ήχου, στην οποία συνέβαλαν καθοριστικά τόσο η διάταξη των μεσαίων μεγεθών συνόλων (ορχήστρα-χορωδία με τους σολίστ τοποθετημένους στο μέσο) όσο και αυτή των εγχόρδων. Κοφτές μουσικές φράσεις, διαρκείς διαφοροποιήσεις στη δυναμική αύξαναν την πλαστικότητα κάθε μέρους, χωρίς να διαρρηγνύουν τη συνολική εικόνα. Εξαιρετικά ισορροπημένο πρόβαλε το κουαρτέτο των μονωδών, όπου πλάι σε 3 καταξιωμένους ερμηνευτές του μπαρόκ (την εκ νέου άψογη Μπάκα, τον Ισπανό τενόρο Χουάν Σάντσο και τον Ιταλό μπάσο Βίτο Πριάντε), διακρίθηκε η εγνωσμένης αξίας μοτσάρτια υψίφωνος Μυρτώ Παπαθανασίου, προσαρμόζοντας τη μεγαλύτερου όγκου φωνή της στις υφολογικές προδιαγραφές της εκτέλεσης. Τις εντυπώσεις έκλεψε, πάντως, εύκολα η περίφημη Χορωδία «Άρνολντ Σαίνμπεργκ» της Βιέννης, με τραγούδι σπάνιας εστίασης, συντονισμού, ευγένειας και μύριων αποχρώσεων.
Η μοναδική, πλην ουσιαστική ένσταση που μπορεί κανείς να εγείρει αφορά την συναισθηματική εγκράτεια μέχρι ξηρότητας της ερμηνείας, την απουσία εντονότερου πάθους και δράματος...
Credit φωτογραφιών: Γιάννης Σούλης (1η) / Χάρης Ακριβιάδης (2η-4η)
