Ένα νέο πολιτιστικό ραντεβού μάς προσκαλεί από τις 24/4 έως τις 17/5 να αναζητήσουμε τον αρχαίο «κήπο των φιλοσόφων». Η τραγουδίστρια, ηθοποιός και συγγραφέας Φένια Παπαδόδημα μίλησε στην Ιωάννα Γκομούζα για τον Ελαιώνα του χθες και του σήμερα καθώς και για τους στόχους του καινούργιου αυτού φεστιβάλ.
Ένα φεστιβάλ για τον Ελαιώνα. Γιατί;
Η περιοχή μπορούμε να πούμε ότι υπήρξε το διαμάντι της πόλης. Πολλοί ξένοι περιηγητές στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα έμεναν συγκλονισμένοι από την ομορφιά του, καθώς ακολουθούσαν τη διαδρομή της αρχαίας ιερής πομπής από την Αθήνα στην Ελευσίνα. Σήμερα ο ελαιώνας, «το ιερόν άλσος» της θεάς Αθηνάς που απλωνόταν από την Ιερά οδό μέχρι το όρος Αιγάλεω, έχει πλέον εξαφανιστεί. Η περιοχή είναι ίσως ένα από τα πιο βιασμένα κομμάτια της πόλης, έχει υποβαθμιστεί πέφτοντας θύμα της πιο σκληρής εκβιομηχάνισης και έχει μετατραπεί σ’ ένα εκσυγχρονισμένο εργοτάξιο εκμετάλλευσης σωμάτων και ψυχών.
Μαζί με τον μουσικό Γιώργο Παλαμιώτη, κάνουμε αυτό το φεστιβάλ γιατί θέλουμε να αφυπνίσουμε τον κόσμο σχετικά με το τι σημαίνει για την ιστορία της Ελλάδας και για εμάς τους ίδιους. Ποιοι έχουν περάσει από εκεί, τι έχουν κάνει. Δεν ήταν απλώς ένα μεγάλο χωράφι με ελιές, αλλά τόπος περισυλλογής, δημιουργίας και έμπνευσης, το μέρος όπου ακονίστηκαν η φιλοσοφική σκέψη και η καλλιτεχνική δημιουργία. Διαβάζοντας κανείς το έργο του Καμπούρογλου, συνειδητοποιεί ότι υπήρξε τόπος-σύμβολο της πνευματικότητας.
Μέσα σ’ αυτό το γεωγραφικό χώρο θα έβρισκες την Ακαδημία του Πλάτωνα, ναούς και αναθήματα. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζεις την ιστορία του τόπου όπου ζεις, είναι κομμάτι σου. Και συμβαίνει η ιστορία αυτού του τόπου να εμπεριέχει εξαιρετικά σημαντικές και φωτεινές μνήμες. Το να τις επικοινωνήσει κανείς είναι ένας τρόπος να δει και τη δική του ζωή διαφορετικά, να δημιουργήσει ένα διαφορετικό σύστημα αξιών.
Πώς ξεκίνησε όμως η ιδέα για τη διοργάνωση;
Διαβάζοντας τον «Αναδρομάρη της Αττικής», ένα έργο του Δημήτριου Καμπούρογλου, ο οποίος καταγράφει στιγμιότυπα της ελληνικής ζωής και ιστορίας μέσα από τις εμπνευσμένες περιηγήσεις του στην Αττική. Μέσα από τις γλαφυρές περιγραφές του, γεννιούνται στα μάτια σου εικόνες μιας Ελλάδας που δεν υπάρχει πια, όχι μόνο η εξωτερική της ομορφιά αλλά και μια πολιτιστική κληρονομιά που έχει περιφρονηθεί. Αυτός ο μοναδικός αθηναιογράφος συλλέγει όλα τα κομμάτια αυτής της μνήμης και προσπαθεί να συνθέσει το παζλ μιας πνευματικής παράδοσης η οποία χάνεται. Μιλά για το τέμενος της θεάς Αθήνας, αλλά και για τις εκκλησίες, τα συναξάρια στα μοναστήρια. Με τον ίδιο τρόπο που καταστρέφεται η ελληνική φύση –σε λίγο δεν θα υπάρχει αιγιαλός όπως τον ξέρουμε από τις περιγραφές του Παπαδιαμάντη–, με τον ίδιο τρόπο στη θέση του ιερού άλσους ξεφύτρωσαν Starbucks, IKEA, μπουρδέλα, σουβλατζίδικα.
Αρχικά η ιδέα μας ήταν να ξαναπαιχτεί η θεατρική νουβέλα-παράσταση «Πωλούνται δάκρυα ελιάς», που είχα ανεβάσει πέρσι και είναι εμπνευσμένη από τον «Αναδρομάρη της Αττικής». Μετά όμως σκεφτήκαμε να επικοινωνήσουμε το έργο του Καμπούρογλου και το θέμα του Ελαιώνα, καλώντας ειδικούς να μιλήσουν από διαφορετικές οπτικές: περιβάλλον, ιστορία, αρχαιολογία, φιλοσοφία, κοινωνιολογία.
Τι γράφει ο Καμπούρογλου για την περιοχή;
Αναφέρει ότι κάθε ελιά του άλσους ήταν τέμενος της θεάς και ότι τα δέντρα αυτά ήταν μεταφυτεύσεις της ιερής ελιάς του Ερεχθείου. Μας καλεί να σταθούμε ευλαβείς και σιωπηλοί μπροστά στις κόγχες τους, γιατί «δεν τις στολίζουν πλέον αναθήματα αλλά εις την θέσιν των φωλιάζουν των αιώνων οι θρύλοι». Γράφει για την «άρρητο γοητεία» της περιοχής. Το 1920, όταν εκδόθηκε το βιβλίο, υπήρχε ακόμα ένα σημαντικό κομμάτι του ελαιώνα. Ο Καμπούρογλου μάλιστα έκανε ανασκαφή στην Ιερά οδό αναζητώντας τους ναούς του Απόλλωνα και της Αφροδίτης και τη γέφυρα όπου γίνονταν οι γεφυρισμοί, από τις περιγραφές που είχε διαβάσει για την πορεία προς τα ελευσίνια μυστήρια.
Τι αντιπροσωπεύει για εσάς ο Ελαιώνας;
Είναι ο αντίποδας των ιδανικών που μας προσφέρει ο σύγχρονος εκβιομηχανοποιημένος δυτικός κόσμος. Οτιδήποτε μας καλεί να στοχαστούμε, να έχουμε σχέση με έναν κόσμο πνευματικό, είτε αυτό σχετίζεται με τη φιλοσοφία είτε με την τέχνη είτε με κάποια ενορατική δραστηριότητα, μας ωθεί στο να δούμε τη ζωή, την ύπαρξη και τον κόσμο διαφορετικά, πιο αποστασιοποιημένα. Να επανεξετάσουμε τον τρόπο ζωής που μας προτείνεται ως επιτυχημένο μοντέλο – το να βγάζουμε πολλά χρήματα, να έχουμε εξουσία.
Λέει ο Καμπούρογλου: «δώσατε, ω ισχυροί, εις το ήμερον δάσος του καρπού και του φωτός που δεν σας ζητεί ούτε καλλιέργειαν, ό,τι δεν αρνήσθε εις το άγριον δάσος του ακάρπου σκότους». Από το 1920 παραπονιέται ότι ο νεοέλληνας ξερίζωνε τις ελιές βάζοντας δυναμίτες. Μιλά για τη λαίλαπα της εκβιομηχάνισης, που καταστρέφει όχι μόνο τον ελαιώνα αλλά και ρουφά το αίμα των ανθρώπων με μοναδικό στόχο το κέρδος. Το «άκαρπο σκότος» είναι αυτή η κάστα που σήμερα διευθύνει όλο τον πλανήτη με μοναδικό στόχο της το κέρδος. Μπροστά σ’ αυτό δεν διστάζει όχι μόνο να καταστρέψει ιερά και σύμβολα, αλλά ξεπουλά ανθρώπους.
Από το ιερόν άλσος της Αθηνάς σε μια κακοποιημένη no man’s land. Βρίσκετε αντιστοιχίες ανάμεσα στη διαδρομή του Ελαιώνα και σ’ αυτήν της Ελλάδας;
Πιστεύω, με μεγάλη λύπη, ότι σε λίγα χρόνια οι επόμενες γενιές δεν θα ξέρουν τον Παπαδιαμάντη, ο οποίος έχει μια ιδιαίτερη ικανότητα να φωτογραφίζει την ελληνική ομορφιά. Όταν χάνεις κάθε επαφή με την παράδοση και την ιστορία σου, και δεν το λέω ως εθνικόφρων αλλά ως άνθρωπος που έχει εντρυφήσει σε πολλές διαφορετικές παραδόσεις, δεν ξέρεις τίποτα για τον εαυτό σου κι έτσι δεν μπορείς να διαχειριστείς το δικό σου δυναμικό κεφάλαιο.
Τι θα δούμε λοιπόν στο ELAIώNAS Festival;
Το φεστιβάλ θα διαρκέσει από τις 24/4 έως τις 17/5, με κύρια έδρα του το θέατρο Ακαδημία Πλάτωνος, ενώ κάποια δρώμενα θα φιλοξενηθούν στο πάρκο της Ακαδημίας Πλάτωνος. Για μένα, η καρδιά του είναι οι επιστήμονες και ερευνητές (ανάμεσά τους η Ελένη Αρβελέρ, η Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη κ.ά.) που θα προσεγγίσουν το θέμα του Ελαιώνα από διαφορετικές πλευρές. Τις ομιλίες θα ακολουθούν αναλόγια, συνήθως μουσικά, με αναγνώσεις κειμένων του Καμπούρογλου, του Πλάτωνα, από ομηρικούς ύμνους, τον Επιτάφιο του Θουκυδίδη.
Επίσης, θα γίνουν προβολές ντοκιμαντέρ που σχετίζονται άμεσα με το αττικό τοπίο καταδεικνύοντας την καταστροφή του και την παντελή αδιαφορία του κράτους για την προστασία του (η «Αγέλαστος πέτρα» του Κουτσαφτή, τα «Μέγαρα» των Τσεμπερόπουλου και Μανιάτη, που μιλούν για την καταστροφή του βασιλικού ελαιώνα στα Μέγαρα, η «Πρώτη ύλη» του Καρακέπελη). Έχουμε πολλά θεατρικά και χορευτικά – οι Bijoux de Kant ξαναδιαβάζουν την «Κερένια Κούκλα» του Χρηστομάνου στo «Αχ», η ομάδα Κι όμως κινείται φέρνει το «Betelgez», μια παράσταση όπου συναντιούνται ο χορός, η μουσική και η ακροβασία, εγώ θα παρουσιάσω έναν νέο μονόλογο με τίτλο «Limbo», ενώ νέα παραγωγή φέρνει και η ομάδα χορού της Μαριέλα Νέστορα YELP Dance Co.
Συναυλιακά θα δούμε συμπράξεις που θα γίνουν μια πρώτη φορά, όπως ένα σχήμα που θα κάνουν οι Γιώργος Παλαμιώτης, Ανδρέας Πολυζωγόπουλος και Ανδρέας Δράκος-Κτιστάκης. Θα παίξουν βεβαίως και οι Χαΐνηδες σε ένα ιδιαίτερο σετ, ο Αντώνης Απέργης, οι De los project, ο Χάρης Λαμπράκης, αλλά και πολλά νέα σχήματα (συγκεκριμένα στις 8/5 και 9/5).
Ποια η φιλοδοξία σας για το φεστιβάλ;
Θα ευχόμουν να δημιουργήσει ένα δίκτυο αφύπνισης, περισσότεροι νέοι να γνωρίσουν την ιστορία του Ελαιώνα, να συνειδητοποιήσουν πόσο συγκλονιστικά αποτρόπαια είναι η συμπεριφορά που έχουμε δείξει σ’ αυτό το μέρος που αντιπροσωπεύει την πνευματική καρδιά της Ελλάδας, κι αυτό να σταθεί αφορμή για περισσότερο διάβασμα, για να γνωρίσει ο κόσμος την ιστορία της Αθήνας, τουλάχιστον, και να πάρει και μια θέση ως προς τη σημερινή της πραγματικότητα. Αν υπήρχε μια μεγαλύτερη κινητοποίηση των ίδιων των πολιτών, ίσως να είχε γλιτώσει ένα κομμάτι του ελαιώνα.
