Λίλα Κονομάρα: «Καταφεύγουμε στο φανταστικό με την έννοια είτε της φυγής είτε της ερμηνείας»

Λίγο προτού πάρει θέση στο Μέγαρο Μουσικής στη συζήτηση σχετικά με τη λογοτεχνία του φανταστικού, η συγγραφέας των «Μακάο» και «Οι ανησυχίες του γεωμέτρη» μας μίλησε για τη σχέση της με το είδος.

Ποια η σχέση σας με τη λογοτεχνία του φανταστικού;

Δεν ανήκουν όλα τα βιβλία μου στη λογοτεχνία του φανταστικού. Ομολογώ ότι όταν ξεκίνησα να γράφω δεν φανταζόμουν ότι θα εμφανιστεί το στοιχείο του φανταστικού στα γραπτά μου. Ήταν απρόσμενο, δεν ήταν επιλογή. Όταν ξεκίνησα να γράφω με απασχολούσαν θεωρητικά ζητήματα. Το στοιχείο του φανταστικού εμφανίστηκε κατά κάποιον τρόπο ερήμην μου. Στην πορεία όμως είδα ότι εξυπηρετούσε πάρα πολύ αυτό που πραγματεύομαι σε όλα μου τα βιβλία: τις πολλές και διαφορετικές όψεις της πραγματικότητας. Μου επέτρεπε να δείξω ότι πραγματικότητα δεν είναι μόνο τα γεγονότα, αλλά και αυτό που συμβαίνει ανάμεσα, που δεν λέγεται, που δεν είναι συγκεκριμένο και πολλές φορές κρύβει και την ουσία των πραγμάτων. Πλέον άρχισα να προσφεύγω στο στοιχείο του φανταστικού γιατί ανταποκρινόταν σ’ αυτή την αναζήτηση των πολλαπλών αναγνώσεων της πραγματικότητας.

Τι σας γοητεύει σ’ αυτόν τον κόσμο;

Νομίζω το ότι τα πράγματα δεν είναι μονοσήμαντα, είναι αμφίσημα και κάθε φορά μπορεί κάποιος να τα αναγιγνώσκει με διαφορετικό τρόπο. Επίσης, ένα άλλο θέμα το οποίο με γοητεύει στον κόσμο του φανταστικού είναι ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν αλληγορία και με αυτό τον τρόπο να μπορέσει κανείς να μιλήσει για πάρα πολλά θέματα: κοινωνικά, υπαρξιακά, ακόμα και θέματα που αφορούν την τέχνη. Αυτό νομίζω ότι είναι ένα στοιχείο κοινό στα έργα όλων των συγγραφέων που συμμετέχουν στο πάνελ της εκδήλωσης «Η λογοτεχνία του φανταστικού στην Ελλάδα» στο Μέγαρο Μουσικής (στις 3/4) και σε πολλούς συγγραφείς του είδους που χρησιμοποιούν το φανταστικό σαν σύμβολο για να αναπτύξουν έναν προβληματισμό πάνω σε κοινωνικά και υπαρξιακά ζητήματα.

Οι αγαπημένοι σας συγγραφείς από τη συγκεκριμένη σκηνή;

Ο Κάφκα θα έλεγα. Το φανταστικό έχει διάφορες μορφές. Στη λογοτεχνία του φανταστικού ανήκουν και βιβλία επιστημονικής φαντασίας. Όμως υπάρχει και το φανταστικό που αναπτύσσεται σε ένα απόλυτα ρεαλιστικό πλαίσιο και αυτό αφορά τα βιβλία του Κάφκα και κάποια από τα δικά μου. Ξεκινά μια αφήγηση σε ένα ρεαλιστικό πλαίσιο και υπεισέρχεται το στοιχείο φανταστικού και ανατρέπει τα πάντα. Αυτό ήταν που με γοήτευε πάντα στον Κάφκα και με ενδιαφέρει και μένα στις ιστορίες μου: η αντιπαράθεση ανάμεσα στο ρεαλιστικό και το εξωπραγματικό, το αφύσικο, το αναληθοφανές. Επίσης, ο Καλβίνο είναι ένας συγγραφέας που αγαπώ για αντίστοιχους λόγους, ο Κορτάσαρ και, με μια άλλη έννοια, και ο Μπόρχες.

Πώς βλέπετε τη λογοτεχνία του φανταστικού στην Ελλάδα;

Είναι ένα είδος που έχει πολλούς εκφραστές γιατί υπάρχουν πολλές εκφάνσεις. Οι συγγραφείς που συμμετέχουν στην εκδήλωση στο Μέγαρο Μουσικής έχουν αυτό το ενδιαφέρον: ανήκουν σε διαφορετικές κατηγορίες τα έργα τους. Στη λογοτεχνία του φανταστικού από τη μία υπάρχουν βιβλία που εξαρχής κινούνται σε ένα φανταστικό πλαίσιο (παραμύθια, ιστορίες τύπου Τόλκιν, επιστημονικής φαντασίας) και από την άλλη βιβλία που εκκινούν από ρεαλιστικό. Στην Ελλάδα έχουμε πολλούς εκφραστές και των δύο τάσεων, υπάρχουν εξαιρετικά καλοί συγγραφείς και γράφονται πολύ ενδιαφέροντα βιβλία, και έχω την εντύπωση ότι τελευταία υπάρχει μια άνθιση στο είδος. Ίσως ο λόγος να είναι ότι ο κόσμος νιώθει τόσο σε δυσκολία να κατανοήσει το τι συμβαίνει γύρω του, όλα αυτά τα παράλογα, όλες αυτές τις ιλιγγιώδεις αλλαγές και εξελίξεις, ακόμα και της τεχνολογίας, που πολλές φορές δεν συμβαδίζουν με τους εσωτερικούς μας χρόνους. Πολλές φορές καταφεύγει στο φανταστικό με την έννοια είτε της φυγής είτε της ερμηνείας. Δεν είναι τυχαίο ότι και παγκοσμίως παρατηρείται μια άνθιση στο είδος. Η εξέλιξη της τεχνολογίας είναι τόσο ταχεία που ο άνθρωπος αισθάνεται μια αποξένωση από το περιβάλλον του, δεν μπορεί να παρακολουθήσει τις εξελίξεις τόσο εύκολα. Ταυτόχρονα όμως είναι ένας κόσμος τόσο δύσκολος πια που ο άνθρωπος έχει ανάγκη να καταφύγει στο παραμύθι ή να βρει άλλους τρόπους για να κατανοήσει τι του συμβαίνει.

Η εκδήλωση «Η λογοτεχνία του φανταστικού στην Ελλάδα» πραγματοποιείται στο Μέγαρο Μουσικής την Παρασκευή 3/4 (στις 7 μ.μ.), με ελεύθερη είσοδο. Συμμετέχουν επίσης οι πεζογράφοι Δημήτρης Σωτάκης, Ιωάννα Μπουραζοπούλου και Νίκος Μάντης, ενώ τη συζήτηση συντονίζει, εκ μέρους του περιοδικού «Ο Αναγνώστης», ο κριτικός λογοτεχνίας Βαγγέλης Χατζηβασιλείου.