Η ιστορία που θα σας διηγηθώ αρχίζει 120 χρόνια πριν, τον Νοέμβριο του 1895 στη Γερμανία. Πρωταγωνιστής της ιστορίας είναι ένας σεμνός επιστήμονας, ο W. C. Roentgen. Ο επιστήμονας αυτός ανακαλύπτει την ύπαρξη άγνωστων έως τότε ακτίνων, τις οποίες ονομάζει ακτίνες Χ, και στις οποίες διακρίνει μία μοναδική ικανότητα να διεισδύουν στην ύλη. Λίγες μόνο μέρες μετά, βλέποντας την ακτινογραφία του χεριού της γυναίκας του με την ανατομία των οστών της, συνειδητοποιεί ότι η εφαρμογή τους στην Ιατρική υπόσχεται πολλά. Ο κόσμος του τέλους του 19ου αιώνα δείχνει μια επιτακτική απαίτηση για άμεση πρακτική εφαρμογή αυτής της νέας καταπληκτικής ανακάλυψης, έχοντας κατανοήσει ή ίσως απλώς διαισθανθεί τη σπουδαιότητά της. Ο Roentgen βραβεύεται με Nobel φυσικής το 1901 και η χρήση των ακτίνων στην Ιατρική είναι πραγματικά άμεση.
Παράλληλα εξελίσσεται η ιστορία που θα προσπαθήσω να σας διηγηθώ. Πολύ νωρίς σε σχέση με την ανακάλυψη των ακτίνων Χ, μόλις τον επόμενο χρόνο, γίνεται η πρώτη μελέτη του σκελετού ενός ζώου θυσίας από την εποχή του Πτολεμαίων. Το αποτέλεσμα εντυπωσιάζει. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1898, ένας ακόμη πρωταγωνιστής της ιστορίας, ο θρυλικός αρχαιολόγος Sir Flinders Petrie, είναι ο πρώτος που βάζει αιγυπτιακές μούμιες σε ακτινολογικό τραπέζι. Το 1901 η ανασκαφή στην Άβυδο φέρνει στο φως σαρκοφάγο η οποία έχει συλληθεί αλλά ευτυχώς όχι καταστραφεί. Η ακτινολογική μελέτη τους δείχνει εκτός από το σκελετό, τα φυλαχτά που συνοδεύουν τον νεκρό μετά την ταρίχευση του.
Για πολλές δεκαετίες γίνονται διάφορες μελέτες σχετικά περιορισμένου αριθμού αρχαιολογικών ευρημάτων - ας μην ξεχνάμε ότι η ανθρωπότητα περνά το δράμα των παγκοσμίων πολέμων, οπότε οι επιστημονικές εξελίξεις σε πολλούς τομείς επιβραδύνονται.
Το 1968 γίνεται μία πρώτη συστηματική μελέτη- ο Βρετανός ακτινολόγος Gray μελετά με ακτινογραφίες αιγυπτιακές μούμιες (ένα συγκλονιστικό αριθμό: 133!). Αναλύει τα ευρήματα και καταλήγει σε συμπεράσματα σχετικά με τον τρόπο ζωής των Αιγυπτίων, τις ασθένειες της εποχής, τις αιτίες θανάτου και στοιχεία των συνηθειών ταρίχευσης.
Και ενώ συμβαίνουν αυτά, στον χώρο της Ακτινολογίας, μέσα στη δεκαετία του 1970, γίνεται αυτό που συχνά έχει χαρακτηρισθεί σαν κβαντικό άλμα στην ιατρική απεικόνιση: Αναπτύσσεται η μέθοδος της αξονικής τομογραφίας και η χρήση της στον ιατρικό χώρο διαδίδεται πολύ γρήγορα.
Πολύ σύντομα δοκιμάζεται η χρήση του αξονικού τομογράφου και στη μελέτη αρχαιοτήτων κάθε είδους. Τα στοιχεία που αναδεικνύονται είναι εντυπωσιακά, ειδικά με τη χρήση εξελιγμένων τύπων αξονικής τομογραφίας (ελικοειδούς και στη συνέχεια πολυτομικής). Η ιστορία συνεχίζεται με νέους πρωταγωνιστές (αρχαιολόγους και ακτινολόγους) που πρωτοπορούν σε δημιουργική συνεργασία αλλά και παλαιούς (αρχαιολογικά ευρήματα που έχουν ήδη μελετηθεί στο παρελθόν με απλές ακτινογραφίες και τώρα απεικονίζονται τρισδιάστατα).
Για την Ελλάδα μια από τις κορυφαίες στιγμές αυτής της δημιουργικής συνεργασίας αρχαιολόγων και ακτινολόγων είναι η μελέτη του μηχανισμού των Αντικυθήρων με αξονική τομογραφία το 2006, η οποία οδήγησε στην κατανόηση και αποκρυπτογράφηση αυτού του θαυμαστού «υπολογιστή» της αρχαιότητας.
Λένε ότι μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις. Η ιστορία αυτή είναι γεμάτη από τέτοιες εικόνες, πολύτιμες και μοναδικές, αποτέλεσμα μίας σχέσης που ενώ αρχικά δείχνει απροσδόκητη, στην πραγματικότητα ήταν και είναι πολλά υποσχόμενη. Και 120 χρόνια τώρα έχει κρατήσει όλες τις υποσχέσεις της.
Στο πλαίσιο του κύκλου διαλέξεων που πλαισιώνουν την έκθεση «Ίασις», η ιατρός ακτινολόγος Ντόρα Νταϊλιάνα – Ευστρατιάδη προσεγγίζει την απροσδόκητη σχέση αρχαιολογίας και ακτινολογίας στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Νεοφύτου Δούκα 4, Κολωνάκι, 2107228321-3) την Πέμπτη 12/3, στις 7 μ.μ. Είσ.: € 5.
