4 εκθέσεις με το βλέμμα στην Αθήνα

Τι θα έβλεπες στον Πειραιά και στην καρδιά της Αθήνας στα 1850; Πώς φαντάζονται την πρωτεύουσα του μέλλοντος οι νέοι αρχιτέκτονες; Τέσσερις εκθέσεις μας δίνουν την ευκαιρία να εστιάσουμε στην αγαπημένη μας πόλη μέσα από το φακό του χθες, το χρωστήρα του σήμερα και σχέδια για το αύριο.

Μεταμορφώσεις των Αθηνών

Αθήνα, 150 χρόνια νωρίτερα. Από τον Λυκαβηττό ο Paul Baron des Granges έχει μάλλον περιορισμένο αστικό ορίζοντα να φωτογραφίσει. Αριστερά τα Ανάκτορα και η Πλατεία Συντάγματος με τα πρώτα της εμβληματικά μέγαρα. Επί της Πανεπιστημίου, το κτίριο της Ακαδημίας βρίσκεται ακόμη στα θεμέλια, ενώ πάνω από τη Σόλωνος δεν έχει και πολλά να δεις.
Πού πέτυχα τέτοιο πανόραμα-ταξίδι στο χρόνο; Έχω μπει στο καινούργιο παράρτημα του Μουσείου Herakleidon στην Αποστόλου Παύλου και η διαδρομή στις Μεταμορφώσεις των Αθηνών, από το 19ο μέχρι τον 20ό αιώνα, έχει μόλις ξεκινήσει.

Στόχος της έκθεσης (μέχρι 31/3) είναι να παρακολουθήσει «την ανάπτυξη της ελληνικής πρωτεύουσας μέσα από τον πλούτο της φωτογραφικής παρακαταθήκης και την εξέλιξη της τέχνης της φωτογραφίας», μου διευκρίνισε ο Χάρης Γιακουμής, ιστορικός τέχνης, συλλέκτης και επιμελητής του εγχειρήματος. Καθώς περιηγούμαι το νεοκλασικό του 1895 με τα υπέροχα ζωγραφιστά ταβάνια, οι 120 σπάνιες εικόνες και οι τρισδιάστατες απεικονίσεις στα vintage στερεοσκόπια με παρασύρουν στις διαδρομές που θα ακολουθούσαν οι επισκέπτες της νεαρής ελληνικής πρωτεύουσας καθώς και στην καθημερινότητα­ των κατοίκων. Στον Πειραιά του 1850, όταν στο λιμάνι κυριαρχούσαν τα κατάρτια των ιστιοφόρων. Στα καφενεία στο ναό του Ολυμπίου Διός, κάτω από τους μνημειακούς κίονες και τη μισογκρεμισμένη σκήτη του στυλίτη μοναχού, και σε γειτονιές που χάθηκαν, όπως το Βρυσάκι, το οποίο κατεδαφίστηκε για τις ανασκαφές της Αρχαίας Αγοράς. Στο βράχο της Ακρόπολης, που στα 1852 δια­τηρούσε ακόμη το φράγκικο πύργο του, και στον Παρθενώνα του 1839 με το οθωμανικό τζαμί εντός του. Στα μεγάλα γεγονότα –από την υποδοχή του τρένου στο Θησείο στα 1859 μέχρι το κατάμεστο για τη Μεσολυμπιάδα Καλλιμάρμαρο–, όπως και στην καθημερινή… μπουγάδα του 1865 στην πηγή Καλλιρρόη.

Ελληνική Αναγέννηση. Η αρχιτεκτονική του Θεόφιλου Χάνσεν

Μέχρι τις 18/1 η Αθήνα –με το νεοκλασικό της πρόσωπο– πρωταγωνιστεί και στο Ίδρυμα Θεοχαράκη, στο αφιέρωμα Ελληνική Αναγέννηση. Η αρχιτεκτονική του Θεόφιλου Χάνσεν. «Δεν είναι εύκολο να απολαμβάνει κάποιος­ σχέδια αρχιτεκτονικής», μου επισήμανε η ιστορικός τέχνης και συνεπιμελήτρια (μαζί με τον καθηγητή αρχιτεκτονικής Γεώργιο Πανέτσο) της έκθεσης Μαριλένα Κασιμάτη. «Στην περίπτωση όμως του Χάνσεν πρόκειται για έργα τέχνης με εντυπωσιακή εικαστική­ γραφή». Το αφιέρωμα παρακολουθεί την αντίληψη του Δανού αρχιτέκτονα, «ο οποίος έθεσε τον κανόνα του πάνδημου αθηναϊκού κλασικισμού», για το «πώς μπορεί να μετασχηματιστεί η ελληνική αρχιτεκτονική της κλασικής εποχής σε ένα μοντέρνο ιδίωμα».

Σε μια πυκνή οπτική αφήγηση, παρουσιάζονται λεπτομερείς όψεις, τομές και κατόψεις για κτίρια στη Βιέννη, στο Βερολίνο, στην Κοπεγχάγη, αλλά και τα εμβληματικά ελληνικά του έργα: η Ακαδημία, η Βιβλιοθήκη, το Αστεροσκοπείο στο λόφο Νυμφών, το Μέγαρο Δημητρίου (το πρώτο πολυτελές ιδιωτικό οίκημα της νεότερης Αθήνας, στη θέση του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία»), το Ζάππειο, καθώς και οι μελέτες για ένα θερινό ανάκτορο στην Πειραϊκή. Μπαίνοντας στο δεύτερο όροφο ωστόσο βρέθηκα μπροστά σε μία έκπληξη: το ξέρατε ότι ο Θεόφιλος Χάνσεν υποστήριζε από το 1887 τη δημιουργία ενός μουσείου αρχαιοτήτων εκεί περίπου όπου βρίσκεται το Μουσείο Ακρόπολης; Το είχε μελετήσει μάλιστα, κατά κύριο λόγο ως μια ανοιχτή υπόστηλη στοά, με επιμήκεις πτέρυγες και θολωτές αίθουσες, σχεδιάζοντας εκθεσιακούς χώρους, εργαστήρια παραγωγής εκμαγείων αλλά και εστιατόριο!

Αθήνα, 180 χρόνια πρωτεύουσα της Ελλάδας

Μια υδατογραφία της Αθηναϊκής Τριλογίας δεσπόζει και στη Δημοτική Πινακοθήκη στην Πλατεία Κουμουνδούρου, στην έκθεση Αθήνα, 180 χρόνια πρωτεύουσα της Ελλάδας, που εστιάζει στις γωνιές, στους ανθρώπους και σε στιγμιότυπα της ζωής στην πόλη μέσα από την προσωπική ματιά ιστορικών και νεότερων εικαστικών. Κι εδώ υπάρχει υλικό για όποιον ιχνηλατεί τη διαδρομή της πρωτεύουσας, αφού θα δει π.χ. τις μαρμάρινες προτομές αγωνιστών, φιλελλήνων και πολιτικών από την κατεδαφισμένη έπαυλη Θων, προσωπογραφίες γραφικών μορφών όπως ο περίφημος ζητιάνος Σακκουλές αλλά και τα σχέδια των Γεώργιου Γουναρόπουλου και Φώτη Κόντογλου για τη διακόσμηση του δημαρχείου.

Urbanism of Negotiation

Από τις 14/1, τέλος, ακόμη μία έκθεση θέτει την Αθήνα στο επίκεντρο. Καρπός συνεργασίας με το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αυστραλίας, το αφιέρωμα Urbanism of Negotiation στην Ελληνοαμερικανική Ένωση παρουσιάζει τα αρχιτεκτονικά σχέδια φοιτητών του προγράμματος Athens Studio οι οποίοι μελέτησαν τη συνοικία Γεράνι σαν μια ιδιότυπη ελεύθερη ζώνη, με τη δική της Διακήρυξη των Δικαιωμάτων για τους πολίτες της, αλλά και την Αθήνα του 2033 – διακόσια χρόνια μετά την ανακήρυξή της σε πρωτεύουσα.