Η επιλογή μυθιστορήματος της Margaret Atwood, που έγινε γνωστή στο ευρύ κοινό με το βραβευμένο βιβλίο «Ο τυφλός δολοφόνος», είναι ομολογουμένως δύσκολη υπόθεση. Στο «Το τέλος του κόσμου» (μτφρ. Ε. Τσιρώνη, εκδ. Ψυχογιός, €18,80), η Atwood επινοεί μια δυστοπία-σημείο εστίασης των προβληματισμών της για το περιβάλλον, την τεχνολογία, τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις, τη γενετικής μηχανικής, τον ρόλο του ανθρώπινου παράγοντα στην κλιματική αλλαγή. Όπως σε πολλά έργα της αλλά και στην πρόσφατη επίσκεψή της στην Αθήνα, η Atwood εκφράζει τις βαθιές φιλοσοφικές της ανησυχίες μέσα από την αλληγορία, τη σάτιρα και το υποδόριο χιούμορ. Στο συγκεκριμένο βιβλίο πραγματεύεται και το ζήτημα της σχέσης μεταξύ της εξάρτησης από την τεχνολογία και των βασικών δεξιοτήτων επιβίωσης, και, φυσικά, το ζήτημα της αθέατης όψης κάθε ουτοπίας.
Στο «Σάνσετ Παρκ» του Αμερικανού συγγραφέα Paul Auster (μτφρ. Σ. Γιανναράς, εκδ. Μεταίχμιο, €15,50) οι χαρακτήρες ζουν ανάμεσα στα «εναπομείναντα ίχνη διασκορπισμένων ζωών» της αμερικανικής οικονομικής κρίσης. Οι χαρακτήρες, όπως έχει ο ίδιος πει σε συνέντευξή του για το συγκεκριμένο βιβλίο, «έχουν χάσει τα πάντα ή τα πιο σημαντικά πράγματα στη ζωή τους, πρέπει να επινοήσουν μια νέα ταυτότητα για τον εαυτό τους για να συνεχίσουν». Δεν πρόκειται για ανθρώπους ηττοπαθείς ή μοιρολάτρες, ή για μια παρέα που επιλέγει ένα διαφορετικό, μη συμβατικό, τρόπο ζωής από άποψη. Αντίθετα, είναι άνθρωποι που «αναγκάζονται να πάρουν ρίσκα» για να αντεπεξέλθουν σε πραγματικές συνθήκες, όπως φοιτητές που «ξεκινούν τη ζωή τους με υπέρογκα χρέη που θα τους ακολουθούν όλη τους τη ζωή» ή άτομα με γνώσεις και δυνατότητες που όμως αδυνατούν να βρουν δουλειά.
Το αρχικό κείμενο της Σέλεϊ (μτφρ. Ε. Βαγγελάτου, εκδ. Μίνωας, €14) έχει σχεδόν επισκιαστεί από τις πολλές κινηματογραφικές και τηλεοπτικές εκδοχές του, τα κόμικ και τις αφηγηματικές παραλλαγές που έχει εμπνεύσει, σε σημείο που το όνομα Φρανκενστάιν ταυτίζεται πλέον με το τέρας και όχι με τον δημιουργό του, τον φιλόδοξο νεαρό επιστήμονα Βίκτωρα Φρανκενστάιν. Εκτός από αλληγορία για τους κινδύνους της επιστημονικής μεγαλομανίας και αποτύπωση των αποκρυφιστικών αντιλήψεων της εποχής, το εμβληματικό βιβλίο δεν έχει απολύτως τίποτα να ζηλέψει από τα σύγχρονα θρίλερ, ενώ παραμένει ένα εκλεκτό δείγμα λογοτεχνικής γραφής και αφηγηματικής τεχνικής. Το αμείωτο ενδιαφέρον για το συγκεκριμένο έργο αντικατοπτρίζεται και σε πρόσφατες εκδόσεις τόμων με δοκίμια για τις διαφορετικές καλλιτεχνικές εκφάνσεις και ερμηνείες της ιστορίας.
Στο «Αστερισμός Ζωτικών Φαινομένων» του ταλαντούχου συγγραφέα Anthony Marra (μτφρ. Α. Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος, €16,90 ) παρακολουθούμε τις προσπάθειες της οκτάχρονης Χαβάα, του Αχμέντ και της Σόνιας, της μοναδικής γιατρού στο σχεδόν κατεστραμμένο νοσοκομείο της πόλης, να ανταποκριθούν στις ακραίες συνθήκες απώλειας και ανέχειας του πολέμου της Τσετσενίας. Η ιδέα γεννήθηκε την περίοδο που ο ίδιος ο συγγραφέας βρισκόταν στη Ρωσία και μετατρέπεται σε αφήγηση εκπληκτικής ισορροπίας μεταξύ του παράδοξου που ενσωματώνει το ακραίο και της βαθύτατα ανθρώπινης ανάγκης ψυχικής και σωματικής επιβίωσης. Ο Marra τοποθετεί τους χαρακτήρες του στην εμπόλεμη ζώνη όχι για λόγους εντυπωσιασμού αλλά για να προσδώσει μια έντονα δραματική υφή στις συμπτώσεις και τις συγκυρίες που μετασχηματίζουν τις σχέσεις τους.
Τα δεκατρία διηγήματα στο βιβλίο «Ο Θερμοστάτης» του Κωνσταντίνου Πουλή (εκδ. Μελάνι, €10,65) συνδυάζουν την περιγραφική λεπτομέρεια του γραπτού λόγου με την αμεσότητα και απεύθυνση της προφορικής αφήγησης. Τα ηθογραφικά στοιχεία και η κοινωνική κριτική άλλοτε αποτυπώνονται σε φευγαλέες όψεις της πόλης που αιχμαλωτίζονται από το βλέμμα των χαρακτήρων, άλλοτε από τον απομυθοποιητικό ρεαλισμό κάποιου αυθόρμητου αφηγητή. Έρωτες που ακυρώνονται από ένα σύμπαν που αρνείται να συνωμοτήσει υπέρ τους, επιβάτες τρένων που απαιτούν κάτι καλύτερο από τις περιστάσεις, σκηνές βίας που αγγίζουν τα όρια του σουρεαλισμού, φιλοσοφικού τύπου συζητήσεις για το «χιλιόμετρο μηδέν».
Στη συλλογή «Οικογενειακή πορσελάνη» (εκδ. Κέδρος, €11) ο Νίκος Κουφάκης παρουσιάζει ανάγλυφους οικογενειακούς χαρακτήρες και μνήμες που ανασυγκροτούνται από την οπτική του μικρόκοσμου και του ρευστού χρόνου της παιδικής ηλικίας. Στην ιστορία όπου ο συγγραφέας, ως παιδί, παρατηρεί - «απαρατήρητος» - την οικιακή καθημερινότητα κρυμμένος κάτω από το τραπέζι της κουζίνας («για να παγιδεύω το χώρο με τα μάτια μου»), το σύμπαν εκτείνεται στο πεδίο του αφανούς ή βρίσκεται τόσο κοντά που θα μπορούσε κάλλιστα να περάσει απαρατήρητο. Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν τις ιστορίες έχουν αποχρώσεις σαν να «έχουν γεράσει δίπλα σε φλούδες πορτοκαλιού», απαθανατίζουν φευγαλέες στιγμές ή επιστρέφονται, μαζί με τις ευχές τους, στους αποστολείς τους.
Πολλά έχουν γραφτεί για τους λόγους που κατά τα άλλα κανονικοί άνθρωποι καταλήγουν σε εντελώς ανυπόστατες πεποιθήσεις. Όμως, τι γίνεται όταν κατά τα άλλα ιδιοφυείς άνθρωποι συντάσσονται με το αποτρόπαιο, λόγω σύγχυσης, ιδεολογικής εμμονής, ουτοπικής φαντασίωσης ή επαναστατικού απωθημένου; Τα σχετικά ερωτήματα αντιστέκονται στις επιλεκτικές αθωώσεις ή τις δαιδαλώδεις προσπάθειες εξιλέωσης από υποστηρικτές και μελετητές. Φέρνουν μεταξύ άλλων και την έννοια της ευφυίας και αυτού που αποκαλούμε κάπως θολά «μόρφωση» σε μετωπική σύγκρουση με την ηθική. Στο βιβλίο «Η σαγήνη των Συρακουσών» (μτφρ. Χ. Μεντζαλίρα, εκδ. Athens Review of Books, €17) ο Mark Lilla θέτει το ζήτημα του «φιλοτύραννου διανοούμενου» με ενάργεια και προκλητικότητα, αναζητώντας τις αιτίες στα ενδότερα του ψυχισμού.
Στην πρόσφατη αλλά εξίσου αξιοσημείωτη εκδοτική παραγωγή του 2014 βρίσκουμε βιβλία που τράβηξαν τα φώτα της δημοσιότητας και άλλα λιγότερο γνωστά, τελευταίας κοπής ή από νέα εκδοτικά σχήματα.
Μυθιστορήματα, Διηγήματα, Νουβέλες
Η νουβέλα «Καρυότυπος» του Άκη Παπαντώνη (εκδ. Κίχλη, €12), καταγράφει την καθημερινότητα ενός μονήρη που παραμένει παρατηρητής και μονολογεί αναμοχλεύοντας προσωπικές μνήμες και σκέψεις μπολιασμένες από την επιστήμη του. Στα διηγήματα της συλλογής «Ζωοφιλικά» του Περικλή Σφυρίδη (εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, €14), επεισόδια της ενίοτε δύστοκης καθημερινότητας αλλά και τα μεγάλα υπαρξιακά ζητήματα φωτίζονται από τη σχέση ανθρώπων και ζώων. Ο Νικόλας Περδικάρης με τα διηγήματα του βιβλίου «Ο σκύλος με το λουλούδι στο στόμα» (εκδ. Το Ροδακιό, €10,65) γράφει για τους ανθρώπους μέσα από την απροϋπόθετη αγάπη των ζώων και τα αμφίδρομα πάθη που αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της ζωοφιλίας. Στο «Θησαυρός του χρόνου» (εκδ. Πατάκη, €19,80) ο αδικοχαμένος Μένης Κουμανταρέας καταγράφει την αγάπη του για την Αθήνα, τους ανθρώπους που προσδίδουν στην πόλη τη μοναδικότητά της αλλά και την απώλεια και την απουσία που φέρνει ο χρόνος. «Η γυναίκα του Θεού» της Αμάντας Μιχαλοπούλου (εκδ. Καστανιώτη, €12,78) θίγει θεμελιώδεις υπαρξιακές απορίες για τις ανθρώπινες σχέσεις, τον έρωτα και τη θνητότητα μέσα από τη σχέση του Θεού με τη θνητή γυναίκα του.
Στη συλλογή διηγημάτων «Γυναίκα με ποδήλατο» του Νικόλα Σεβαστάκη (εκδ. Πόλις, €12) χαρακτήρες σε διαφορετικά γεωγραφικά σημεία και με ποικίλα πολιτισμικά, πολιτικά και προσωπικά φορτία ζωντανεύουν μέσα από μια αφήγηση που αλλάζει πρόσωπο, γίνεται αλληγορική ή μπορεί να αποτυπωθεί ακόμα και σε μια χειρονομία. Στο Γκιακ, τη συλλογή διηγημάτων του Δημοσθένη Παπαμάρκου (εκδ. Αντίποδες, € 9,20), στρατιώτες που επιστρέφουν από τη μικρασιατική εκστρατεία αφηγούνται με την καθομιλουμένη της περιόδου αυτά που «λαχταρούν», τους «λείπουν», ή βαραίνουν τη συνείδησή τους. Ιστορίες που γράφονται «μια με το γέλιο, μια με το μαχαίρ’».
Δοκίμιο και Ιδέες
Το «Τείχη: τρία δοκίμια», με κείμενα των Δ. Καψάλη, Κ. Ιωαννίδη και Ε. Φιλιππάκη, είναι το πρώτο τεύχος της σειράς Demo (Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, €7,20), σημείο συνάντησης της φιλοσοφίας, της φιλολογίας, της ιστορίας, της ιστορίας των ιδεών και της θεωρίας της τέχνης. Το «Τέχνη, σκέψη, ζωή» (εκδ. Οκτώ, €14) συγκεντρώνει τις εισηγήσεις ενός συμποσίου για την αισθητική φιλοσοφία του Αλέξανδρου Νεχαμά. Το «Καλή και Ανάποδη: ο πολιτισμός του πλεκτού» (εκδ. Κίχλη, €15,50) της Κατερίνας Σχινά είναι πλεκτική αυτοβιογραφία, πολυεπίπεδη ιστορία του πλεκτού και μανιφέστο για μια δραστηριότητα αυτογνωσίας. Στο «Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας» (εκδ. Gutenberg, €6) η Εύα Στάμου εξετάζει το ολοένα και πιο έντονο ενδιαφέρον για τη «ροζ λογοτεχνία», με αναφορές στην ιστορία, σε σύγχρονα παραδείγματα, και στο γενικότερο περιβάλλον της «ροζ κουλτούρας». Στα «Υπεραστικά» του Κωστή Παπαγιώργη (εκδ. Καστανιώτη, €17,04) γεγονότα μετατρέπονται σε αφορμές και ερεθίσματα για κριτική και διαπιστώσεις με τη ιδιαίτερη ματιά και πένα του συγγραφέα.
Ξένη λογοτεχνία και δοκίμιο
Στο βιβλίο «Ο Κύκλος» (μτφρ. Ι. Διονυσοπούλου, εκδ. Κέδρος, €18,80) ο Dave Eggers βυθίζει τη φιλόδοξη Μέι Χόλαντ σε μια τεχνολογική δυστοπία η οποία ωστόσο προκύπτει από φαινομενικά αγαθές προθέσεις και το «ιδεώδες» μιας μεγάλης διαδικτυακής κοινότητας χωρίς μυστικά. Στα «Φλογοβόλα» η Rachel Kushner (μτφρ. Γ.Ι. Μπαμπασάκης, εκδ. Ίκαρος, €17,50) μετατρέπει την κεντρική ηρωίδα της σε σημείο συνάντησης μοτοσυκλετών, τέχνης και πολιτικής ιδεολογίας στην Νέα Υόρκη και την Ιταλία της δεκαετίας του ‘70. Η Kushner αναπαράγει την ατμόσφαιρα της δεκαετίας και αποδίδει χαρακτήρες και καταστάσεις με μοναδική ακριβολογία και χιούμορ. Με το «Φτωχοί άνθρωποι» ο Γουίλιαμ Βόλμαν (μτρφ. Γ. Κυριαζής, εκδ. Κέδρος, €22) ταξιδεύει και αντικρίζει κατάματα τις διαφορετικές εκφάνσεις της φτώχειας θέτοντας το σκληρό ερώτημα «γιατί είσαι φτωχός;». Στο «Skagboys» του Irwin Welsh (μτφρ. Θ. Καραγιαννόπουλος, εκδ. Οξύ, €16,90) οι χαρακτήρες που γνωρίσαμε στο «Trainspotting» (εκδ. Οξύ) προσπαθούν να επιβιώσουν ψυχικά και σωματικά στην Αγγλία της δεκαετίας του 1980, τότε, δηλαδή, που κατά την Θάτσερ «αυτό που λέμε κοινωνία» δεν υπήρχε. Στο βιβλίο «Παράξενες ιστορίες του Μεσαίωνα» (μτφρ. Δ. Γαβριηλίδου, εκδ. Αλεξάνδρεια, €15) ο Darren Oldridge εντοπίζει παράδοξες αντιλήψεις και δεισιδαιμονίες του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης που βρίσκονταν σε απολύτως αρμονική σχέση με την κοινή λογική και τα μεγάλα πνεύματα της εποχής τους. «Η χρησιμότητα του άχρηστου» του Nuccio Ordine (μτφρ. Α. Χρυσοστομίδης, εκδ. Άγρα, €12) είναι ένα μανιφέστο με πάμπολλες διαφωτιστικές αναφορές στη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία κατά του φανατισμού που στρέφεται «εναντίον των πραγμάτων που θεωρούνται άχρηστα» - δηλαδή των επιτευγμάτων του πνεύματος και της τέχνης και, κατά προέκταση, των ανθρωπιστικών σπουδών.
Από τον Σπύρο Πετρουνάκο
