Ο βραβευμένος Ούγγρος σκηνοθέτης υπογράφει το «1945», ένα επίκαιρο δράμα με αναφορές στην μεταπολεμική ιστορία της Ουγγαρίας και τη σημασία που έχει διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης για την προάσπιση της ελευθερίας.
Όπως και στην ταινία σας, η Ουγγαρία μόλις έζησε μία εκλογική διαδικασία με κυρίαρχο τον ρατσισμό. Ποιες είναι η σκέψεις σας αναφορικά με τα αποτελέσματα;
Ο λαϊκισμός χρησιμοποιεί το λαό. Το ουγγρικό χωριό στην ταινία είναι ένα μοντέλο της μετα-φεουδαρχικής κοινωνίας αμέσως μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ιεραρχία τότε λειτουργούσε αρμονικά με τους λίγους και ισχυρούς να χειραγωγούν τους απλούς ανθρώπους. Στη μετα-κομμουνιστική εποχή, ειδικά στις περιοχές της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης σήμερα, ζούμε την αναβίωση του μίσους και της δαιμονοποίησης των μειονοτήτων. Για αυτόν το λόγο πρέπει να συζητάμε για αυτά τα θέματα, ώστε να συνειδητοποιούμε τα σύγχρονα προβλήματα.
Ύστερα από τις φετινές εκλογές ο εθνικισμός αυξάνει συνεχώς τις δυνάμεις του, και δε φαίνεται να υπάρχει μία λύση σύντομα. Η αντιπολίτευση αδυνατεί να ενωθεί σε ένα μέτωπο και δεν έχει εικόνα των διαδικασιών που λαμβάνουν χώρα στην Ευρώπη. Ο πρόεδρός μας (σ.σ. Βίκτορ Όρμπαν) είναι ένας ταλαντούχος άνθρωπος που χρησιμοποιεί τη μετανάστευση για πολιτικούς λόγους αντιμετωπίζοντας ταυτόχρονα τους πρόσφυγες σαν εχθρό. Αυτή είναι μα πολύ επικίνδυνη στρατηγική σε μια πολυπολιτισμική ήπειρο.
Το «1945» απεικονίζει το παρελθόν της Ουγγαρίας με μια πρόθεση ουσιαστικής κριτικής. Πόσο πρόθυμοι είναι οι σημερινοί πολίτες της χώρας να αναστοχαστούν το παρελθόν της;
Η ικανότητα να αντιλαμβάνεσαι την ιστορική σου μνήμη είναι μία διαρκής πράξη, και δεν έχεις άλλη επιλογή πέρα από το να την προφυλάσσεις. Το «1945» δεν είναι μία ταινία για τα γνωστά σε όλους γεγονότα του Ολοκαυτώματος, αλλά επιδιώκουμε να αναδείξουμε νέα θέματα, όπως τα προβλήματα που βίωσαν στις πατρίδες τους οι επιζώντες όταν επέστρεψαν. Εκεί βρέθηκαν απέναντι σε λίγο - πολύ εχθρικές καταστάσεις, με ορισμένους κατοίκους να τους έχουν πάρει τα σπίτια εν τη απουσία τους.
Αυτή ήταν μία από τις πιο μοχθηρές πτυχές του Ολοκαυτώματος: το κράτος έδινε εβραϊκές ιδιοκτησίες σε ντόπιους με χαμηλή τιμή και τους έκανε συνεργάτες του. Αυτό συνέβαινε και με πολίτες που δεν ήταν απαραίτητα αντισημίτες, αλλά δεν μπορούσαν να αρνηθούν τα ευνοϊκά οικονομικά οφέλη από τις προτάσεις που τους έκανε το κράτος. Έτσι συμπεριφέρεται η ανθρώπινη φύση. Με αυτόν τον τρόπο προέκυψε ένα νέο είδος αντισημιτισμού, με τους ιδιοκτήτες των εβραϊκών σπιτιών να νιώθουν μίσος για τους επαναπατρισμένους επιζώντες εξαιτίας της ντροπής και της ενοχής τους.
Το 1945 είναι με σιγουριά η λιγότερο μελετημένη χρονιά στην ιστορία της Ουγγαρίας. Σκεφτόμουν πολύ όσα συνέβησαν μετά τον πόλεμο και το Ολοκαύτωμα, υπάρχει ένα κενό για αυτά στην επίσημη ουγγρική ιστορία. Τότε ήταν μια εποχή όπου τα μυστικά «καίγονταν» και όλοι προσπαθούν να αποδεχθούν τα γεγονότα. Παράλληλα η χώρα προσπαθούσε να μείνει ανεξάρτητη, κάτι καθόλου δύσκολο.
Δεν υπήρξε αποκατάσταση των επιζώντων, παρά μόνο συμβολική αποζημίωση. Το κράτος αναγνώρισε τη νομική ευθύνη για τις κατασχεμένες ιδιοκτησίες, αλλά αποφασίστηκε πως δεν υπήρχε πραγματική οικονομική βάση για την ολική αποζημίωση όλων των ιδιοκτησιών που είτε κατασχέθηκαν κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο είτε εθνικοποιήθηκαν επί κομμουνισμού. Τη δεκαετία του '90 αυτό ήταν είδηση σε όλη την Ευρώπη.
Στο «1945» συνεργάζεστε με τον φοβερό διευθυντή φωτογραφίας Έλεμερ Ραγκάλι. Πώς δουλέψατε για να πετύχετε την υπέροχη εικόνα της ταινίας;
Στο μυαλό μου αυτή η εποχή ήταν ανέκαθεν ασπρόμαυρη. Όλες οι φωτογραφίες, τα κινηματογραφικά επίκαιρα, ήταν ίδια. Δε θα μπορούσα να φανταστώ την εικόνα του «1945» διαφορετικά, μου φαίνεται αυθεντικό έτσι. Κατά μία έννοια είχαμε μια ευκολότερη δουλειά απ' ότι συνήθως, καθώς δε χρειάστηκε να επικεντρωθούμε στα χρώματά, και έτσι μας δόθηκαν περισσότερα περιθώρια για να στήσουμε καλύτερα κάδρα και να φροντίσουμε τις ερμηνείες. Επίσης, το ασπρόμαυρο φέρνει περισσότερη ένταση και επιτρέπει στο θεατή να αφοσιωθεί στη δράση, την ιστορία.
Και στο σενάριο δουλέψατε μαζί με έναν ταλαντούχο συνεργάτη, τον Γκάμπρο Σζάντο. Η υπόθεση της ταινίας θα μπορούσε εύκολο να είναι αληθινή. Βασιστήκατε μήπως σε πραγματικά γεγονότα;
Είχα λατρέψει το σύντομο διήγημα «Επιστροφή στο Σπίτι» του Γκάμπορ, το οποίο μου κέντρισε το ενδιαφέρον για να γυρίσω μια ταινία με αυτό το θέμα .Δουλεύαμε για χρόνια μαζί το σενάριο.
Το χωριό της ταινίας δεν υπάρχει, στο μυαλό μας όμως βρίσκεται κάπου στην ανατολική Ουγγαρία και αντικατοπτρίζει ένα τυπικό ουγγρικό χωριό. Στην πραγματικότητά όμως οι συνθήκες ήταν πιο σκληρές, έως αιματηρές. Η ταινία ξεσήκωσε αντιδράσεις όταν προβλήθηκε, και ορισμένοι τη χαρακτήρισαν ακόμα και «αντι-ουγγρική». Δε με ενόχλησε όμως, γιατί σκοπός της τέχνης είναι να ανοίγει νέες πόρτες και να κινητοποιεί το διάλογο ανάμεσα σε ανθρώπους με αντίθετες απόψεις, κάτι που η ταινία το πέτυχε.
Μετά από τόσες ταινίες στο ενεργητικό σας, υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο είδος που θα θέλατε να εξερευνήσετε;
Αυτήν την περίοδο ετοιμάζω μία ακόμα ταινία εποχής, βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα. Αφορά την ιστορία του πρώτου μας ολυμπιονίκη στην κολύμβηση, τον Άλφρεντ Χάγιος, ο οποίος κέρδισε στους Ολυμπιακούς της Αθήνας το 1896. Ήταν ένας φτωχός Εβραίος που έγινε ολυμπιονίκης και στη συνέχεια διάσημος αρχιτέκτονας.
