Ο εμβληματικός καλλιτέχνης έδωσε μια αποκλειστική συνέντευξη στο «α» με αφορμή την καινούργια του ταινία «Ποίηση Χωρίς Τέλος», μας μίλησε όμως και για το ρεαλισμό, τα έθνη-κράτη, τα κόμικς, το σινεμά των ηλιθίων και τα... smartphones. Στα 87 του, ο Χιλιανός προβοκάτορας αποτελεί έναν από τους ελάχιστους ανεπιτήδευτους, οξυδερκείς και πραγματικά ελεύθερους δημιουργούς των καιρών μας.
Η κινηματογραφική πορεία του Χοδορόφσκι περιλαμβάνει περισσότερες ακυρώσεις, αναβολές, αρνήσεις και ναυάγια παρά επιτυχημένα εγχειρήματα. Σκεφτείτε απλώς ότι το «Dune», τα προσχέδια του οποίου άλλαξαν την πορεία της επιστημονικής φαντασίας, δεν γυρίστηκε ποτέ! Αυτή είναι η μοίρα των ανυπότακτων και πρωτοπόρων. Και ο Χιλιανός δημιουργός ανήκει σε αυτήν την κατηγορία. Ή μάλλον δεν ανήκει σε καμία κατηγορία. Είναι one of a kind. Περιπτωσάρα. Ένας ποιητής των εικόνων που έπεσε στη χύτρα με το acid όταν ήταν μικρός. Η επαφή του με το ρεαλισμό υπήρξε ανέκαθεν ανύπαρκτη. Αλήθεια τώρα, αν μπορείς να χρησιμοποιήσεις την πυρηνική δύναμη της φαντασίας γιατί να πολεμήσεις με τα συμβατικά καλλιτεχνικά όπλα που σου προσφέρει ο ρεαλισμός; Θα μπορούσα να δώσω ακόμη έναν ορισμό της τριπαρισμένης δουλειάς του ή να αναφέρω για πολλοστή φορά τις δεκάδες καλλιτεχνικές του ιδιότητες.
Προτιμώ απλώς να παραθέσω την άποψη του Αντρέι Μπεργκ για το κινηματογραφικό του έργο στο http://ultraculture.org : «Ακόμη και ανάμεσα στους μεγάλους σουρεαλιστές του σινεμά, όπως ο Ζαν Κοκτό, ο Λουίς Μπουνιουέλ και ο Ντέιβιντ Λιντς, οι ταινίες του Χοδορόφσκι ξεχωρίζουν. Εκεί που ο Κοκτό υπήρξε ποιητής, ο Χοδορόφσκι είναι προφήτης. Εκεί που ο Μπουνιουέλ ήταν ένας βλάσφημος σοσιαλιστής, ο Χοδορόφσκι είναι ένας αναρχικός μυστικιστής. Εκεί που ο Λιντς είναι ζωγράφος του φωτός, ο Χοδορόφσκι είναι ένας graffiti artist της ψυχής». Εκεί στόχευε πάντα ο Χιλιανός προβοκάτορας. Στην ψυχή και όχι στο χρήμα. Γι’ αυτό και δεν υπάκουσε ποτέ κανέναν. Το αποτέλεσμα είναι μια περιορισμένη σε αριθμό ταινιών φιλμογραφία, η εικαστική εξτραβαγκάντζα της οποίας όμως μεταδόθηκε σαν κοσμικός ιός από την αντικουλτούρα των ’70s μέχρι τη σύγχρονη pop culture, τον Κάνιε Γουέστ, τον Μέριλιν Μάνσον, το σινεμά του Νίκολας Βίντινγκ Ρεφν ακόμη και την αφίσα του μαγαζιού που τραγουδά σήμερα ο... Γιώργος Μαζωνάκης!
Τελικά είναι τόσο βαρετός ο ρεαλισμός; Δεν ασχοληθήκατε ποτέ με αυτόν...
Τι είναι ο ρεαλισμός; Ο ρεαλισμός δεν καμία σχέση με την αλήθεια. Είναι απλώς μια στιγμιαία αναπαράστασή της. Η αλήθεια κινείται συνεχώς. Αντίθετα οι ταινίες δεν κινούνται. Μένουν στάσιμες τη στιγμή που η πραγματικότητα αλλάζει. Άρα μπορείς μόνον να φωτογραφίσεις στιγμές της πραγματικότητας.
Έχουμε συνδυάσει τις βιογραφίες με τη χολιγουντιανή συμβατική γραφή. Κάτι που σε καμία περίπτωση δεν συμβαίνει στο δεύτερο αυτοβιογραφικό σας εγχείρημα «Ποίηση Χωρίς Τέλος».
Αναλογίσου λίγο τις αγγλικές λέξεις «cinematography» και «biography». Έχουν μέσα τους την αίσθηση της κίνησης. Δεν πρόκειται ούτε να υπνωτίσω το κοινό ούτε να του πω ψέματα. Θέλω να του δείξω εικόνες. Μόνο οι εικόνες μπορούν να πλησιάσουν την αλήθεια. Γνωρίζεις το θέατρο του Σάμιουελ Μπέκετ; Τα έργα του παίρνουν απόσταση από το ρεαλισμό για να μπορέσουν να περιγράψουν την πολύπλοκη πραγματικότητα. Το ίδιο ισχύει και για τις άλλες τέχνες. Οι τέχνες αποτελούν αυτόνομες γλώσσες.
Μπορεί το έργο σας να ξεχωρίζει για την εικαστική του αρτιότητα, όμως ποτέ δεν αρκεστήκατε σε αυτήν. Η κινηματογραφική σας αφήγηση είναι στενά συνυφασμένη και με τον αιχμηρό λόγο.
Ό,τι μπορώ να δείξω με εικόνες το δείχνω με αυτές. Οι ήρωές μου λένε ό,τι δεν μπορώ να δείξω με εικόνες. Αν δεν θέλεις να μιλήσεις με εικόνες, τότε υπάρχει πάντα και η ποίηση.
Μετακινείστε από τη μια τέχνη στην άλλη. Είναι τα όρια του κινηματογράφου τόσο στενά;
Γιατί να περιοριστείς μόνο σε μία τέχνη; Υπάρχουν πολλοί καλλιτέχνες που αρνήθηκαν να αφοσιωθούν σε μία τέχνη. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, o Ζαν Κοκτό και τόσοι άλλοι. Οι άνθρωποι είναι όπως τα σημερινά τηλέφωνα που δεν χρησιμεύουν μόνο για να μιλάμε μεταξύ μας. Μπορείς να δεις ταινίες, να ακούσεις μουσική, να δεις τον καιρό. Είναι μια σύνθετη κατασκευή. Έτσι και ο άνθρωπος μπορεί να κάνει πολλά πράγματα και όχι μόνο ένα.
Αν είχατε την υποχρέωση να δηλώσετε μία και μόνη ιδιότητα, ποια θα ήταν αυτή; Κινηματογραφιστής, comic artist, ζωγράφος, ποιητής, μουσικός, φιλόσοφος ή κάτι άλλο;
Είμαι όλα αυτά μαζί. Δεν έχω όρια. Δεν έχω εθνικότητα, δεν έχω ηλικία, δεν έχω σεξουαλικό προσανατολισμό, δεν έχω κάποιο πολιτικό κόμμα που ακολουθώ πιστά. Σέβομαι όλα τα παραπάνω, απλώς δεν λένε τίποτα για το ποιος είμαι εγώ στην πραγματικότητα.
Και η ενασχόλησή σας με τα κόμικς;
Θέλεις να ξέρεις γιατί κάνω κόμικς; Οι ταινίες δεν μου προσφέρουν λεφτά. Από τον κινηματογράφο έχασα λεφτά. Πολλά λεφτά. Διότι κάνω καλλιτεχνικές ταινίες και όχι ταινίες που θέλει η βιομηχανία του θεάματος. Αλλά κάπως πρέπει να ζήσω. Τα κόμικς μού εξασφαλίζουν την τροφή. Τα κόμικς είναι μια καθαρή μορφή τέχνης την οποία μπορείς να εκμεταλλευτείς κι εμπορικά, καθώς χρειάζονται ένας ή δύο άνθρωποι για να κάνουν ένα κόμικς σε αντίθεση με το σινεμά όπου χρειάζεσαι δεκάδες.
Υπήρξατε αιχμή της κινηματογραφικής πρωτοπορίας, υπηρετώντας με πίστη το μη αφηγηματικό, σουρεαλιστικό σινεμά. Πιστεύετε ότι ο κινηματογράφος γίνεται ολοένα και πιο προβλέψιμος;
Το νόημα των ταινιών πλέον δεν είναι η τέχνη. Είναι μόνο τα λεφτά, η λάμψη και η πολιτική εξουσία. Αυτό είναι το Χόλιγουντ του σήμερα. Το σινεμά ψάχνει τη διασκέδαση όπως η τηλεόραση. Πάρε για παράδειγμα το «Avatar» που κόστισε μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια. Ποιος θυμάται αυτήν την ταινία τώρα; Δεν είπε τίποτα στους θεατές. Είναι ένα τίποτα.
Ισχυρίζεστε ότι η βιομηχανία έχει καταστρέψει την τέχνη του σινεμά. Κάποιος άλλος θα μπορούσε να πει ότι η βιομηχανία ταΐζει τους ανθρώπους του σινεμά…
Είναι υποχρεωτικό να υπάρχουν η βιομηχανία και οι ταινίες της. Απλώς πρέπει να είναι πιο ειλικρινής. Όταν πήγα στο Χόλιγουντ για να γυρίσω μια ταινία, μου είπαν ότι πρέπει να διαβάσουν το σενάριό μου 60 κανονικοί ηλίθιοι και να πουν την άποψή τους. Κάνουν ταινίες για ηλίθιους και για παιδιά. Είναι ωραίο να βλέπεις παιδικές ταινίες όταν είσαι παιδί. Αλλά όταν ενηλικιώνεσαι, οφείλεις να σταματήσεις να σπαταλάς το χρόνο σου.
Είπατε ότι δεν έχετε εθνικότητα. Παρόλα αυτά, απ’ ό,τι ξέρω ζείτε στη Γαλλία εδώ και αρκετές δεκαετίες.
Τώρα είμαι Γάλλος. Ζω εδώ. Παλιότερα υπήρξα Χιλιανός, Μεξικανός... Δεν είμαι όμως από αυτές τις χώρες. Τα σύνορα των κρατών δεν είναι αληθινά. Διότι όλοι κατοικούμε στον ίδιο πλανήτη. Δεν κατοικούμε σε μια χώρα. Τα έθνη-κράτη είναι ένα κακό όνειρο.
Και η χώρα μου ζει το κακό όνειρο της κρίσης εδώ και μία επταετία. Τι πιστεύετε γι’ αυτήν την κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη;
Λέω ότι πρέπει να αλλάξουμε την κοινωνία. Τα πάντα βασίζονται στην οικονομία. Και η οικονομία δεν είναι ανθρωπιστική. Σήμερα οι λίγοι έχουν τα πάντα και οι πολλοί τίποτα. Πρώτα σε αναγκάζουν να υποθηκεύσεις τα πάντα, να πάρεις δάνεια και μετά τρέχεις να πληρώνεις τις υποχρεώσεις. Οι αγορές και η βιομηχανία καταστρέφουν τον πλανήτη. Πλέον δεν μπορείς να αναπνεύσεις τον αέρα. Δεν μπορείς να πιεις νερό. Τα ζώα εξαφανίζονται. Καταστρέφουμε τα πάντα και στο τέλος θα καταστραφούμε κι εμείς.
Περισσότερες πληροφορίες
Ποίηση Χωρίς Τέλος
Ενάντια στη θέληση του αυταρχικού πατέρα του, ο νεαρός Αλεχάνδρο αποφασίζει να μη σπουδάσει γιατρός, αλλά να γίνει ποιητής, μπαίνοντας στους κύκλους της καλλιτεχνικής αβανγκάρντ του Σαντιάγκο της δεκαετίας του ’30.
