Βραβευμένος με Όσκαρ για το «No Man’s Land», ο Βόσνιος σκηνοθέτης του «Θάνατος στο Σαράγιεβο» μιλάει στον Χρήστο Μήτση για την πολιτική αλληγορία που του χάρισε το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ Βερολίνου.
Πώς ήρθατε σε επαφή με το «Hotel Europe», το θεατρικό έργο του Μπερνάρ-Ανρί Λεβί, το οποίο είναι η σεναριακή βάση της ταινίας σας;
Όταν το έγραψε, ο Λεβί έδειξε το έργο στον θεατρικό σκηνοθέτη Ντίνο Μούσταφιτς, ο οποίος τελικά το ανέβασε με το Εθνικό Θέατρο στο Σαράγιεβο. Ο Μούσταφιτς ήταν συμμαθητής μου και παραμένει καλός φίλος, οπότε σκεφτήκαμε μήπως γίνει ένα ντοκιμαντέρ πάνω στο όλο εγχείρημα. Το έργο όμως είναι ένας μονόλογος μιάμισης ώρας, οπότε ήταν πολύ δύσκολο να βγάλεις κάτι κινηματογραφικά ενδιαφέρον από εκεί. Το άφησα, αλλά επανήλθα με την ιδέα μιας ταινίας μυθοπλασίας. Έτσι έβαλα το δικό μου «κείμενο» δίπλα σε εκείνο του Λεβί και γεννήθηκε το «Θάνατος στο Σαράγιεβο», ένα έργο που συνομιλεί με το «Hotel Europe». Ίσως το ιδανικό θα ήταν να μπορούσε να δει το ένα μετά το άλλο…
Δύο δεκαετίες μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας τι αντικρίζετε όταν κοιτάζετε τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, τη χώρα σας;
Κανείς δεν κέρδισε σε αυτόν τον πόλεμο και το τραγικό είναι πως όλοι πιστεύουν πως είναι οι καλοί. Είμαστε μια χώρα γεμάτη έντονες αντιφάσεις, ανά πάσα στιγμή έτοιμη να τα βάλει με τον εαυτό της. Αλλά αυτό συμβαίνει και σε πολλές άλλες χώρες, πάρτε για παράδειγμα την Ουγγαρία… Από τη μία βγάζει ταινίες όπως ο «Γιος του Σαούλ» και από την άλλη ένα σωρό Ούγγροι αρνούνται την ύπαρξη του Ολοκαυτώματος. Ενώ λοιπόν υπάρχει ακόμη μεγάλη φτώχεια στο Σαράγιεβο, αντί να ασχοληθούμε με το τι θα φάμε, γίνεται αυτό που βλέπετε στην ταινία: τσακωνόμαστε παθιασμένα αν ο Γκαβρίλο Πρίντσιπ, ο δολοφόνος του Αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάρδου της Αυστρίας το 1914, ήταν τρομοκράτης ή πατριώτης.
Είστε απαισιόδοξος για το μέλλον;
Η μόνη σπίθα ελπίδας που είδα τον τελευταίο καιρό ήταν η απόφαση των Ισλανδών να βάλουν τους τραπεζίτες τους φυλακή. Ήταν σωστό; Δεν είμαι απόλυτα βέβαιος, αλλά σίγουρα ήταν μια πράξη με στόχο. Αυτά λείπουν. Η παραδοχή της αλήθειας και η πολιτική πράξη. Ο Βαρουφάκης μπορεί να είναι ένας αυτάρεσκος άνθρωπος, αλλά είπε πολύ σωστά ότι τα νούμερα της Ελλάδας δεν βγαίνουν. Κι ενώ είναι πασιφανές πως η Ελλάδα δεν μπορεί να πληρώσει το χρέος της, κανείς στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν το ομολογεί και όλοι κάνουν πάνω σε αυτό παιχνίδια.
Μπορείτε να φανταστείτε μια Ευρώπη χωρίς την Ευρωπαϊκή Ένωση;
Αυτή η Ευρώπη ξεκίνησε από εδώ, από το Βερολίνο, πριν από 60 χρόνια. Είπαμε πως όλα όσα είχαν προηγηθεί δεν θα ξαναγίνουν και καταλήξαμε σε γραφειοκρατία, οικονομικά νούμερα, νομοσχέδια, δηλώσεις... Αυτή η Ευρώπη, λοιπόν, χρειάζεται επανεκκίνηση.