«Ελεύθερος σκοπευτής»: Πώς το πολεμικό φιλμ με τις περισσότερες εισπράξεις στις ΗΠΑ άναψε πολιτική μάχη

Το νέο πολεμικό δράμα του ακούραστου Αμερικανού αποτελεί το εισπρακτικό φαινόμενο της χρονιάς­ στις ΗΠΑ αλλά και αφορμή για να ξεκινήσει στην αμερικανική δημόσια σφαίρα μια σφοδρή διαμάχη ανάμεσα στα συντηρητικά και τα προοδευτικά κομμάτια της. Την ίδια στιγμή ο 84χρονος βιρτουόζος αποδεικνύει ότι βρίσκεται ακόμη­ σε δημιουργική ακμή.

Τη στιγμή που το Χόλιγουντ δείχνει έντονα σημάδια δημιουργικής κόπωσης, υπάρχουν ευτυχώς μερικές διαχρονικές κινηματογραφικές αξίες που σώζουν την κατάσταση. Ο Κλιντ Ίστγουντ, ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της ιστορίας του αμερικανικού σινεμά, έρχεται φέτος σαν από μηχανής θεός­ για το πληγωμένο χολιγουντιανό γόητρο. Διαθέτοντας αξιόλογο budget (­περίπου 60 εκατ. δολάρια), μια δυνατή ιστορία στα χέρια του και στον ικανότατο ρολίστα Μπράντλεϊ Κούπερ για πρωταγωνιστή, ο 84χρονος θρύλος παρουσιάζει τον «Ελεύθερο Σκοπευτή», που πυροβολεί όποιο εισπρακτικό ρεκόρ βρίσκει μπροστά του.

Η ταινία, έχοντας φτάσει στα 393 εκατ. δολάρια εισπράξεις παγκοσμίως (307 από αυτά μόνο­ στις ΗΠΑ!), αποτελεί πλέον την πιο εμπορική ταινία όλων των εποχών για τον Κλιντ Ίστγουντ και το πολεμικό φιλμ με τις περισσότερες εισπράξεις στη Βόρεια Αμερική. Επίσης ο «Ελεύθερος Σκοπευτής» αποτελεί ουσιαστικά τη μοναδική στουντιακή παραγωγή που κατάφερε να πλασαριστεί στην οκτάδα με τις καλύτερες ταινίες της χρονιάς στα φετινά Όσκαρ, συγκεντρώνοντας συνολικά έξι υποψηφιότητες. Τι είναι αυτό που μετέτρεψε, λοιπόν, το πολεμικό δράμα του Ίστγουντ στην ανέλπιστη εμπορική επιτυχία της χρονιάς; Τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από αυτό που κάνει ο Κλιντ Ίστγουντ εδώ και περίπου μισό αιώνα... Δηλαδή γνήσια αντιηρωικές ταινίες που αντανακλούν με μοναδική ακρίβεια τον ιδιότυπο αμερικανικό ψυχισμό.

Ένας φονικός αντιήρωας

Κανένας άλλος Αμερικανός ηθοποιός ή σκηνοθέτης δεν έχει ταυτιστεί τόσο πολύ με την έννοια του αντιήρωα όσο ο Ίστγουντ. Από την απροσδόκητη ανάδειξή του σε σταρ μέσα από το κινηματογραφικό παράδοξο των σπαγκέτι γουέστερν μέχρι τον αμοραλιστή Επιθεωρητή Κάλαχαν, τον Άγνωστο του «Περιπλανώμενου Πιστολέρο» και τον Μπιλ Μάνι των «Ασυγχώρητων», έχει αφιερώσει την καριέρα του στους χαρακτήρες που αψηφούν νόμους και κοινωνικούς κανόνες για να επιτύχουν τους ηθικά ανώτερους σκοπούς τους. Οι αντιήρωες του Κλιντ Ίστγουντ (όπως αυτοί της αρχαιοελληνικής τραγωδίας) κουβαλούν στην πλάτη τους τις αμαρτίες μιας μισαλλόδοξης και άπληστης κοινωνίας, κινούμενοι αποκλειστικά από την ορμητική επιθυμία τους για δικαιοσύνη κι εκδίκηση.

Ο ελεύθερος σκοπευτής των Ειδικών Δυνάμεων του Αμερικανικού Ναυτικού (SEAL) Κρις Κάιλ είναι, λοιπόν, ένας κλασικός ιστγουντικός πρωταγωνιστής. Ο Τεξανός στρατιώτης κέρδισε τον τίτλο του «Θρύλου» στο πεδίο των μαχών, έχοντας στο ενεργητικό του 160 επιβεβαιωμένους φόνους. Ο άσημος Τζέισον Χολ ήταν αυτός που ανέλαβε να δια­σκευάσει την αυτοβιογραφία του Κάιλ και να χτίσει το κινηματογραφικό προφίλ του, δηλαδή αυτό μιας διχασμένης προσωπικότητας που από τη μια πολεμά εχθρούς σε ξένο έδαφος και από την άλλη έχει αφήσει ανοιχτό το φλεγόμενο οικογενειακό μέτωπο στην πατρίδα. Την ίδια στιγμή οι τέσσερις θητείες του Κάιλ­ στο Ιράκ αντιμετωπίζονται σαν ξεχωριστά κεφάλαια μιας οδύσσειας­ η οποία φέρνει τον φονικό αντιήρωα της ταινίας αντιμέτωπο με ανασφάλειες, προσωπικά διλήμματα και κυρίως με την ορθότητα της λογικής «οφθαλμός αντί οφθαλμού».

Ο Κλιντ Ίστγουντ μετασχηματίζει το μπαρουτοκαπνισμένο σεναριακό υλικό σε ένα πολεμικό δράμα γεμάτο σασπένς και αδιαμφισβήτητα υψηλή αφηγηματική δυναμική. Ταυτόχρονα­ ο Μπράντλεϊ Κούπερ ερμηνεύει τον Τεξανό σκοπευτή με ακρίβεια που του χαρίζει την τρίτη σερί οσκαρική του υποψηφιότητα! Ο 40χρονος σταρ, διαθέτοντας σπαρτιατική υποκριτική πειθαρχεία και λιτότητα, αποτυπώνει με απόλυτη επιτυχία τη redneck ψυχοσύνθεση και την αμερικανική λαϊκότητα. Όλα (κινηματογραφικά) καλά μέχρις εδώ... Τι γίνεται όμως με τον ιδεολογικό σκληρό πυρήνα του πολεμικού δράματος, αυτόν που έφερε την αμερικανική ιντελιγκέντσια απέναντι στον «Ελεύθερο Σκοπευτή»;

Ξύνοντας ανοιχτές πολεμικές πληγές

Ο πόλεμος στο Ιράκ είναι ακόμη νωπός στη συλλογική συνείδηση της αμερικανικής κοινωνίας. Ας μην ξεχνάμε ότι ο «πόλεμος ενάντια στην τρομοκρατία», ο οποίος ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της υπερσυντηρητικής θητείας του Τζορτζ Μπους Τζούνιορ, συνεχίζεται και στη θητεία του Μπάρακ Ομπάμα, έστω κι αν έχει πιο «ήπια» χαρακτηριστικά. Ο «Ελεύθερος Σκοπευτής» ξύνει μια ανοιχτή πληγή, η οποία θυμίζει στους Αμερικανούς τους εκατοντάδες χιλιάδες ανάπηρους και ψυχικά ασθενείς βετεράνους και τους χιλιάδες νεκρούς στρατιώτες. Το κοινό που γέμισε ασφυκτικά τις αμερικανικές αίθουσες απέδειξε ότι είναι έτοιμο να ανοίξει τα τραυματικά κεφάλαια «Ιράκ» και «Αφγανιστάν». Το ζήτημα είναι με ποιον τρόπο και με ποιους κινηματογραφικούς όρους γίνεται αυτό...

Η σφοδρή κριτική που δέχεται ο «Ελεύθερος Σκοπευτής» επικεντρώνεται κυρίως σε τρία σημεία. Στην επιλογή του Κλιντ Ίστγουντ να συνδέσει ατυχώς κιόλας στην πρώτη σκηνή το χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου με τον πόλεμο στο Ιράκ. Εξάλλου, όπως αποδείχτηκε περίτρανα μετά τις πολεμικές επιχειρήσεις, η Αλ Κάιντα κάθε άλλο παρά γέννημα του Σαντάμ Χουσεΐν ήταν. Επίσης, ο «Ελεύθερος Σκοπευτής» δεν καταφέρνει να πάρει τις απαραίτητες αποστάσεις από το απλοϊκό διάβασμα της πρόσφατης Ιστορίας, που θέλει τους καλούς Αμερικανούς να πολεμούν τους κακούς μουσουλμάνους τρομοκράτες.

Χρησιμοποιώντας αυτό το επιχείρημα, ο Ντέιβιντ Έντελσταϊν του παραδοσιακά προοδευτικού «New York Magazine» μιλά ξεκάθαρα για ένα «προπαγανδιστικό φιλμ» που αντιπροσωπεύει τη «ρεπουμπλικανική πλατφόρμα». Βέβαια, όλες οι επικρίσεις φτάνουν στο ίδιο συμπέρασμα: ο Κλιντ Ίστγουντ εγκλωβίστηκε από την άστοχη (σίγουρα όχι εμπορικά) επιλογή του να μεταφέρει στην οθόνη την αυτοβιογραφία του Κρις Κάιλ, ενός στρατιώτη που ουδέποτε βασανίστηκε ψυχικά για τις συνέπειες των πράξεών του.

Τα γραπτά του, μάλιστα, φανερώνουν την κυνικότητα με την οποία αντιμετώπιζε τα πολεμικά του κατορθώματα μέχρι και το τραγικά ειρωνικό τέλος του, δηλαδή την εν ψυχρώ εκτέλεσή του από έναν Αμερικανό βετεράνο: «Αγαπώ αυτό που έκανα­. Το να υπηρετώ στις Ειδικές Δυνάμεις ήταν η καλύτερη στιγμή της ζωής μου», γράφει ο Τεξανός, για να συμπληρώσει: «Μισούσα τους αγροίκους που πολεμούσα. Αν μπορούσα θα σκότωνα και άλλους».

Ο καθηγητής Νόαμ Τσόμσκι, θέλοντας να καυτηριάσει την προσπάθεια της ταινίας να ταυτίσει τον μέσο Αμερικανό πατριώτη με τον πρωταγωνιστή, απηύθυνε έμμεσα το εύστοχο ερώτημα αν είμαστε όλοι εν δυνάμει ελεύθεροι σκοπευτές έτοιμοι να σκοτώσουμε όποιον σχεδιάζει κάποια στιγμή να μας πειράξει...

Ο σκηνοθέτης Μάικλ Μουρ επανήλθε στο γνωστό ρόλο του προοδευτικού προβοκατέρ γράφοντας στο Τwitter: «Οι σκοπευτές είναι δειλοί και δεν είναι ήρωες. Οι εισβολείς μάλιστα είναι ακόμη χειρότεροι». Η ultra ρεπουμπλικανή Σάρα Πέιλιν δεν έχασε την ευκαιρία να απαντήσει (λαϊκίστικα) κρατώντας με έναν βετεράνο του Αφγανιστάν ένα πλακάτ που έγραφε «F**k you Michael Moore».

O Κλιντ Ίστγουντ, από την πλευρά του, παρακάλεσε τους πάντες να μην εκμεταλλευτούν το φιλμ για να βγάλουν τα πολιτικά συμπεράσματα που τους βολεύουν. «Η ταινία είναι απολίτικη και αντιπολεμική», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Αμερικανός δημιουργός. Όπως κι αν έχουν τα πράγματα, ο πανούργος Ίστγουντ καταφέρνει στα 84 του χρόνια να βρίσκεται στην πρώτη κινηματογραφική γραμμή και να αποτελεί έναν από τους πρωταγωνιστές της 87ης απονομής των Όσκαρ. Το μόνο που μένει είναι το Χόλιγουντ να απαγορεύσει νομοθετικά τη συνταξιοδότησή του...

Τρείς πατριωτικές ταινiες του Ίστγουντ

Firefox (1982)
Ο Κλιντ μόνος απέναντι στον «κομουνιστικό κίνδυνο». Ο πιλότος Μίτσελ Γκαντ βρίσκεται σε μυστική αποστολή στη Σοβιετική Ένωση για να κλέψει τα σχέδια του καινούργιου μαχητικού MIG. Φυσικά, κανένας «κόκκινος» δεν μπορεί να σταματήσει το δημοκρατικό σκοπό του. Thank God!

Heartbreak Ridge (1986)
Ο Ίστγουντ ερμηνεύει τον σκληροτράχηλο λοχία Τόμας Χάιγουεϊ, που ηγείται μιας ομάδας πεζοναυτών στην επέμβαση του αμερικανικού στρατού στη Γρανάδα το 1983. Η σκανδαλώδης επέμβαση των ΗΠΑ στο νησί των 91.000 κατοίκων αποκτά το πολεμικό b movie που της αρμόζει.

Οι Σημαίες των Προγόνων μας (2006)
Σίγουρα κινηματογραφικά κατώτερο της ταινίας «Γράμματα από το Ίβο Τζίμα», αλλά ένα αξιόλογο δείγμα γραφής από τον Ίστγουντ, αποτυπώνει την ύστερη κινηματογραφική κατεύθυνσή του, η οποία στόχευε στην καταδίκη και την απομυθοποιήση του πολέμου.