Δημόσια τέχνη: είναι κάτι παραπάνω από τέχνη στον κήπο;

Ανοίγοντας για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό τον κήπο της Γαλλικής Σχολής ­Αθηνών με μια μεγάλη έκθεση διεθνών κι Ελλήνων καλλιτεχνών από τις 27/5 μέχρι τις 26/7, ο ΝΕΟΝ ξαναφέρνει στο προσκήνιο την ανάγκη να σκεφτούμε πάνω στη δημόσια τέχνη.

Η περσινή εικόνα των εγκαινίων της πρώτης μεγάλης έκθεσης του ΝΕΟΝ στη Γεννάδειο κάτω από το ξαφνικό ψιλόβροχο, με σχεδόν σύσσωμη την ελληνική σκηνή της σύγχρονης τέχνης αλλά και σημαντικές διεθνείς προσωπικότητες να βολτάρουν στον κήπο και στις εγκαταστάσεις της βιβλιοθήκης και τους καλλιτέχνες να ευχαριστούν ένας ένας από το μικρόφωνο τον συλλέκτη όρθιοι στο περιστύλιο, εγκαθίδρυσε και συμβολικά τη σημαντική θέση­ που έρχεται να παίξει ο οργανισμός στην τοπική και όχι μόνο πραγματικότητα.

Φέτος ο Οργανισμός Πολιτισμού και Ανάπτυξης του Δημήτρη Δασκαλόπουλου καλωσορίζει το καλοκαίρι με άλλη μία έκθεση σε κήπο –αυτόν της Γαλλικής Σχολής Αθηνών στη Διδότου, ο οποίος ανοίγει ειδικά για το κοινό–, σε επιμέλεια και πάλι της Iwona Blazwick, διευθύντριας της Whitechapel Gallery (ιστορικό μουσείο σύγχρονης τέχνης του Λονδίνου).

Στη φετινή έκθεση, τη δεύτερη από τις τρεις της ίδιας σειράς που έχει εξαγγείλει ο ΝΕΟΝ, παρουσιάζονται 25 έργα (γλυπτά, εγκαταστάσεις και βίντεο) σημαντικών­ διεθνών καλλιτεχνών (Angus Fairhurst, Lucio Fontana, Yayoi Kusama, Richard Long, Sarah Lucas κ.ά.) αλλά και νέες παραγωγές από πέντε Έλληνες (Αθανάσιος Αργιανάς, Ελένη Καμμά, Διονύσης Καβαλλιεράτος, Αλίκη Παλάσκα, Κώστας Σαχπάζης).

Όπως υπονοεί και ο τίτλος «Terrapolis», τα έργα δανείζονται στοιχεία από τη μυθολογία, το αρχαίο δράμα και το ζωικό βασίλειο­ και συνδέουν το ανθρώπινο με το ζωώδες απηχώντας τους Σάτυρους, τις Σφίγγες, τους Κένταυρους της αρχαιοελληνικής γλυπτικής και προτείνοντας μια «βιοηθική» για τον 21ο αιώνα.

Τα έργα που περιλαμβάνει η έκθεση και η σχέση τους με τη μεταμόρφωση, το σώμα και το μύθο μοιάζουν να αντανακλούν –πολύ περισσότερο από την περσινή έκθεση που είχε να κάνει με τη γνώση– τη βασική κατεύθυνση της ίδιας της συλλογής Δασκαλόπουλου, όπου η σχέση σώματος, υποσυνείδητου και ταυτότητας αποτελεί κεντρικό άξονα, εκφρασμένη συνήθως μέσα από εγκαταστάσεις και γλυπτά.

Πέρα από την εκπαιδευτική διάσταση μιας­ τέτοιας έκθεσης και το γεγονός ότι δεν έχουμε στην Αθήνα συχνά την ευκαιρία να βλέπουμε μνημειακά έργα αντίστοιχων καλλιτεχνών, το να στήσεις ένα sculpture park σε έναν κολωνακιώτικο κήπο ενέχει κάτι το άχρονο και ά-τοπο παραπέμποντας σε διεθνείς εκθέσεις άλλων δεκαετιών – και σίγουρα δεν έχει ιδιαίτερη σχέση με τη σημερινή αθηναϊκή πραγματικότητα.

Με βάση την εμπειρία μας από την περσινή έκθεση, τα έργα, αποκομμένα από το αρχικό τους πλαίσιο και ιδωμένα στο περιβάλλον ενός υπαίθριου πάρκου γλυπτικής, αποκτούν συχνά μια διακοσμητική χροιά που τα αναδεικνύει κυρίως ως αντικείμενα. Δεν λείπουν, πάντως, φέτος και τα πιο performative και διαδραστικά έργα: π.χ. στο «Hope Hippo» των Allora και Calzadilla (2005) βλέπουμε ένα γλυπτό από λάσπη με έναν performer που δια­βάζει εφημερίδα και σφυρίζει με τη σφυρίχτρα του κάθε φορά που εντοπίζει μια ιστορία κοινωνικής αδικίας, ενώ ο Αθανάσιος Αργια­νάς καλεί τους επισκέπτες της έκθεσης να γίνουν performers φορώντας μάσκες και χρησιμοποιώντας διάφορα αντικείμενα ως όργανα παραγωγής ήχου.

Δεδομένου ότι ο ΝΕΟΝ, από τις εκθέσεις και τις ομιλίες που οργανώνει μέχρι τους λογαριασμούς του στα social media, μοιά­ζει να έχει υιοθετήσει τον όρο «δημόσια τέχνη», αναδεικνύοντάς τον σε σημαία της πολιτιστικής πολιτικής του, πιστεύω ότι είναι ανάγκη να επανανοηματοδοτηθεί ο όρος υπό το πρίσμα της τρέχουσας τοπικής και διεθνούς εμπειρίας, στην κατεύθυνση μιας πιο ουσιαστικής παρέμβασης στην πόλη.

Με το διεθνές βεληνεκές των συνεργατών του, μια πιο στοχευμένη πολιτική στην κατεύθυνση του τι σημαίνει δημόσια τέχνη σήμερα, έχοντας το προηγούμενο τόσο της αβανγκάρντ κληρονομιάς όσο και της αγιοποίησης και αποκαθήλωσης στη συνέχεια των in situ και συμμετοχικών πρακτικών, θα είχε πολύ περισσότερο ενδιαφέρον και σημασία. Ακόμη κι αν τελικά ο όρος «δημόσια τέχνη» αποδειχτεί πιθανόν άχρηστος.