Με αφορμή την έκθεση «Ex-change: risk» στο Σπίτι της Κύπρου που μόλις ολοκληρώθηκε, η επιμελήτρια κάνει έναν απολογισμό εστιάζοντας στη διερεύνηση των οικονομικών αλλαγών της παγκοσμιοποίησης και την αντανάκλασή τους στο προσωπικό.
Πώς προέκυψε η έκθεση Ex-change: risk;
Η έκθεση αυτή προέκυψε από την ιδέα να φέρω σε επαφή τη σύγχρονη εικαστική σκηνή της Αυστρίας με την ελληνική. Η Αυστρία και η Ελλάδα δύο χώρες με προσωπικές αναφορές για μένα, αποτέλεσαν το έναυσμα για μία απόπειρα ανίχνευσης του σύγχρονου εικαστικού γίγνεσθαι των χωρων αυτών οι οποίες, αν και ξεκινουν από διαφορετικές ιστορικές αφετηρίες, συμπορεύονται και δημιουργούν σε ένα παγκοσμιοποιημένο και ενίοτε επισφαλές περιβάλλον, όπου η ανταλλαγή, ως έννοια και ως πρακτική αποτελεί βασική προϋπόθεση επικοινωνίας και επίλυσης προβλημάτων.Ο πρώτος όρος στον τίτλο της έκθεσης αποτελείται από το πρόθημα Ex, το οποίο συβολίζει το παρελθόν που ενυπάρχει στο παρόν και τη λέξη CHANGE,δηλαδή την αλλαγή, τον μετασχηματισμό.Παρελθόν και μέλλον συνεπώς βρίσκονται σε διάλογο και επιχειρούν μια διαπραγμάτευση. Η δεύτερη λέξη, RISK, αναφέρεται στην έννοια του ρίσκου σε στιγμές κοινωνικής κρίσης, στις διακυβεύσεις που ενέχει η προοπτική της μετάβασης σε μια νέα συνθήκη, όταν η συλλογική και η ατομική ταυτότητα τίθενται υπ΄αμφισβήτηση και πρέπει να επαναπροσδιοριστούν.
Στόχος της έκθεσης είναι να θέσει σε επαναδιαπραγμάτευση το παρελθόν και το μέλλον μέσα από «στοιχεία» συφιλίωσης ή και πολιτιστικής μέθεξης των τριών χωρών. Επίσης στόχο έχει να φέρει σε επικοινωνία διαφορετικές γενιές καλλιτεχνών από κάθε χώρα. Το ρίσκο ως έννοια ιδωμένη ατομικά, κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά αποτελεί μία βασική παράμετρο της αφήγησης. Άλωστε χωρίς την ενσυνειδηση του ποιοι είμαστε ως ατομα αρχικά και ως κοινωνίες έπειτα αλλά και ποιες δυνατότητες έχουμε και που οδηγούμαστε κάθε φορά αλλά και .. χωρίς πλήρη ενσυνείδηση του ρίσκου για την επερχόμενη αλλαγή ή και την ανατροπή μιας κατάστασης δεν υπάρχει καμία ελπίδα.
Ενδεικτικά θέλοντας να αναπτύξω το σκεπτικό και την ιδέα της έκθεσης θα αναφερθώ σε κάποια έργα. Στο δίπτυχο φωτογραφικό έργο της Margarethe Drexel, Trial and Error (2012) στο οποίο αποτυπώνεται ένα περφόρμανς που η ίδια είχε πραγματοποιήσει στην ιδιαιτερη πατρίδα της το Τιρόλο ανδεικνύεται η ίδια η προσπάθεια ως σημαντιικό μέρος της διαδικασίας για αλλαγή,. Στη συγκεκριμένη δουλειά δε δίνεται έμφαση στην επιτυχία του χιλιοειπωμένου success story που ακούμε στο Δυτικό Πολιτισμό, αλλά αναδεικνύονται όλες οι πτυχές της διαδικασίας που μας οδηγούν σε μία ενδεχόμενη και ενίοτε επιτυχημένη αλλαγή. H Drexel αναφέρεται στο ρίσκο της « έκθεσης» του ίδιου του εαυτού ,ν σε μία μικροκλίμαται (2012) μας κάθε φορά αλλά και πραγματεύεται το φόβο που μας κρατά δέσμιους και καθηλωμένου σε ιδεοληψίες και κοινωνικά στερεότυπα, αφενός,αλλά και το φόβο να βρεθούμε αντιμέτωποι με το ενδεχόμενο της αποτυχίας, αφετέρου.
Η Ειρήνη Βουρλούμη από την άλλη στο φωτογραφικό τρίπτυχο πουεχει επιλεχθεί να εκτεθεί έχει αποτυπώσει μικροσκόσμους επαναδιαπραγμάτευσης της «ελληνικής ταυτότητας». Στη συγκεκριμένη δουλειά ετερόκλιτα στιχεία απτά ή «μη διάφανα» αναεδεικνύουν άλλοτε με χιούμορ το κιτς και την ιδιόμορφη αισθητική της Ελλάδας, και άλλοτε το δύσκαμπτο και γραφειοκρατικό της πρόσωπο, αλλά και τη παραδοσιακή πλευρά μιας χώρας με οξείες αντιθέσεις.: το θεοκρατικό πνεύμα της Ελλάδας όπως και της αρχαιολατρίας και αρχαιοπρέπειας που συνυφαίνει ακόμα και σήμερα τη ταυτότητά της.
Η δουλειά της Anna Khodorkovskaya-Ρωσίδα φοιτήτρια της Ακαδημίας των Τεχνών στη Βιέννη, η οποία κέρδισε το βραβείο Strabag 2014-μέσα από eπαναδιατυπωμένα ντελικάτα σχήματα και φιγούρες πάνω στα σημάδια του «παλιού» καμβά ενσωματώνονται αρμονικά στην εικόνα, δημιουργώντας συσχετισμούς ανάμεσα στο νέον και το ήδη υπάρχον.
Τέλος, η δουλειά του Οsama Zatar, Occupation (2010) Παλαιστίνιου καλλιτέχνη που ζει και εργάζεται στη Βιέννη- ο οποίος στο έργο του αναφέρεται στα άλλοτε πραγματικά και άλλοτε νοερά σύνορα που περιορίζουν την ανθρώπινη ελευθερία. Η απόφαση να ανατρέψει κανείς αυτή τη συνθήκη και να «περπατήσει» χωρίς όλες τις κοινωνικές επιταγές που του « φοριούνται» και επιβάλλονται έξωθεν ενέχει ένα μεγάλο ρίσκο και έ κινδύνους. Είναι ένας δρόμος δύσκολος και τραχύς, που καλούμαστε να αναλάβουμε το ρίσκο και να περπατήσουμε ενίοτε μόνοι, είναι όμως και ο μόνος δρόμος προς την ελευθερία, έστω και αν η ελευθερία είναι « σχετική» ως έννοια.
Πώς εξελίχθηκε επιμελητικά από την αρχική σύλληψη ως το τελικό αποτέλεσμα
Αφετηρία της έκθεσης ήταν η εικαστική σκηνή της Βιέννης. Δεδομένου ότι έχω φύγει από την Αυστρία εδώ και πολλά χρόνια, η προσπάθεια αυτή απαίτησε αρκετή έρευνα, μάλιστα βρέθηκα η ίδια το Σεπτέμβριο του 2014 για περισσότερο από ένα μήνα για την επιλογή αλλά και την οργάνωση της μεταφοράς των έργων στην Αθήνα μέσω της Αυστριακής Πρεσβείας στην Αθήνα που επίσης υποστήριξε τη προσπάθεια αυτή.
Η θετική απάντηση στην υποβολή αίτησης χρηματοδότησης των αυστριακών καλλιτεχνών από τη Καγκελαρία ήταν σημαντική για τη συμμετοχή των αυστριακών καλλιτεχνών και τη πραγματοποίη ση της έκθεσης στην Αθήνα.Tέλος, είχα τη χαρά το ΣΠΙΤΙ της Κυπρου να κάνει δεκτή τη πρότασή μου να φιλοξενηθεί η έκθεση αυτή στον εκθεσιακό της χώρο, χώρο απόλυτα ταιριαστό στο concept και το διεθνοποιημένο χαρακτήρα της.
Έχει ενδιαφέρον πως η επιμελητική διαδικασία προσομοιάζει με αυτή της «αρχαιολογικής σκαπάνης». Απολογιστικά πλέον θα έλεγα ότι έχει ιδιαίτερη σημασία να ανατρέξει κανείς στη διάρκεια των τελευταίων 9 μηνών από τη σύλληψη της ιδέας μέχρι και την επιτυχή ολοκλήρωσή της έκθεσης πριν λίγες μέρες, θα καταγράψει μία σειρά από γεγονότα ή και στοιχεία που θα συνέθεταν από μόνα τους μία ολόκληρη παράλληλη αφήγηση, πολλά από αυτά τότε μόνο αρνητικά θα μπορούσαν να εκληφθούν. Εν τέλει, όμως όλα αυτά και λειτούργησαν υπερ της έκθεσης ως «όλο», αλλά και πολλά στοιχεία λειτούργησαν άψογα και ως προς το χρόνο και ως προς το τόπο πραγματοποίησης της έκθεσης.
Με ποιόν τρόπο καταπιάνεται με την οικονομία;
Ο ίδιος ο τίτλος Ex-change: risk παραπέμπει με τους όρους exchange αλλά και risk σε ένα διεθνή χρηματιστηριακό κώδικα. Θέλει να αναδείξει τις πολιτικο-οικονομικές που διέρχονται οι κοινωνίες σήμερα εντασσόμενες σε ένα παγκοσμιοποιημένο χάρτη και με ποιο τρόπο οι αποφάσεις, οι αλλαγές σε οικονομικό επίπεδο επηρεάζουν τις ζωές των ανθρώπων - με ποιο τρόπο συνδέονται άμεσα οι οικονομικές αποφάσεις συνδέονται με τη ποιότητα της ζωής των ανθρώπων και δημιουργούν ιστορίες και αφηγήσεις πίσω.
Σκόπιμα ο τίτλος έχει επιλεχθεί να γραφεί στα αγγλικά, παραπέμποντας τόσο στο διεθνοποιημένο πλαίσιο της έκθεσης όσο και στους εξωτερικούς παράγοντες που βρίσκονται σε μία αμφίδρομη σχέση διαπραγμάτευσης με τις τοπικές κοινωνίες και τους ανθρώπους που τις αποτελούν. Παράλληλα τα σημεία στίξης στον τίτλο μπορούν να διαβαστούν και ως σύμβολα που φέρουν μια πολιτική αλλά και οικονομική σημασία. Αφενός, η ενωτική παύλα (-) παραπέμπει μορφολογικά στην έννοια της (μαθηματικής) αφαίρεσης στο να αποσπά ή να εξαλείφει κανείς κάτι από εκεί που ήταν τοποθετημένο και προσαρμοσμένο-εν προκειμένω τα στοιχεία του παρελθόντος και του παρόντος που έχουν συμβάλει στη δημιουργία μιας κατάστασης εξαίρεσης. Αφετέρου η διπλή τελεία (:) λειτουργεί και ως σύμβολο της διαίρεσης, της κατάτμησης ενός όλου σε δύο ή περισσότερα μέρη και της διάσπασης ενός συνόλου ανθρώπων σε μικρότερες ομάδες, λόγω διαφωνιών ή αντιθέσεων, κοινωνικών ή οικονομικών ανισοτήτων. Ακόμα και χωροταξικά η ίδια η έκθεση αναδεικνύει την ατομική και κοινωνική πτυχή του θέματος ενώ σε διάλογο βρισκόταν έναντί της πολιτική και οικονομική αφήγηση της έκθεσης, σε μία σχέση άλλοτε αμφίδρομη και άλλοτε διαπραγμάτευσης μεταξύ τους.
Συγκεκριμένα θα αναφερθώ στο μηχανοκίνητο γλυπτό του κύπριου καλλιτέχνη Ανδρέα Καλλή: Περιμένοντας το θαύμα (2012), στο οποίο ο καλλιτέχνης δημιουργεί μία οργανική ολότητα , όπου όμως συνυπάρχουν ετερόκλιτες συλλογικές οντότητες και πολιτικές δυνάμεις με αντικρουόμενες αξίες και αντιθετικά οικονομικά συμφέροντα ενώ από την άλλη στο έργο του Γιώργου Δρίβα, Sequence Εrror( 2011) χρησιμοποιείται ο όρος αλληγορικά για να αναδειχθεί η σύνδεση ενός απρόσωπου και ψυχρού συστήματος μέσα από τα γρανάζια και τους μηχανισμούς του με τον ανθρώπινο παράγοντα ως τελικό αποδέκτη αλλά επίσης και η άρρηκτη σχέση μακρο-μικρο πολιτικών και οικονομίας. Tέλος, σκοπό έχει να συνδέσει την πρόσφατη οικονομική κρίση με τη διεθνή κρίση, τις σχετικές πολιτικο-οικονομικές αποφάσεις που καθορίζουν τις ζωές των ανθρώπων και τις αντιδράσεις που αυτές προκαλούν.
Πώς βλέπεις την εικαστική σκηνή της Βιένης;
Παρακολουθώ τις εξελίξεις στη Βιέννη με ενδιαφέρον. Γενικά η εικαστική σκηνή της Βιέννης τολμά να πρωτοτυπεί, να καινοτομεί και να «εκπλήσσει» συνεχώς το κοινό. Έχει ενδιαφέρον ότι στη πόλη της Βιέννης υπάρχει κινητικότητα, διάφορες επιρροές και τάσεις αναμιγνύονται. Αυτό συμβαίνει κυρίως λόγω του μεγάλου αριθμού καλλιτεχνών από διαφορετικές χώρες που ζουν και δουλεύουν εκεί, της μέθεξης αλλά και της ανταλλαγής που προκύπτει μέσα από αυτή τη διεργασία αλλά και της ιστορικότητας της ίδιας της πόλης. Πρόκειται για μία πόλη με έντονη καλλιτεχνική κίνηση με αξιόλογες εκθέσεις δρώμενα και γενικότερα μία πόλη που δίνει έμφαση σε δράσεις πολιτισμού.
Ποιά είναι τα κεντρικά σημεία του ενδιαφέροντός σου ως επιμελήτρια;
Αντιμετωπίζω την επιμελητική δουλειά περισσότερο ως ερευνητική διαδικασία και συνδέω πάντα το θεωρητικό με το εκθεσιακό μέρος ως όλο.. Με ενδιαφέρουν πολύ έννοιες που αφορούν τη ταυτότητα (ατομική, κοινωνική, πολιτική) και οι έμμεσες αφηγήσεις που τη συνιστούν. Η σύνδεση του ατομικού με το πολιτικό, κατ επέκταση του δημόσιου χώρου με τον ιδιωτικό αποτελούν επίσης κεντρικά σημεία του επιμελητικού μου ενδιαφέροντος. Με ενδιαφέρει ιδιαίτερα ότι αφορά τη πόλη ως γίγνεσθαι , αλλά και ο φυσικός και κοινωνικός χώρος που προκύπτει μέσα από τις ανακατατάξεις ενίοτε. Αντικείμενο της προσοχής μου αποτελεί ο δημόσιος χώρος και οι δράσεις που πραγματοποιούνται σε αυτόν. Το 2011 διοργάνωσα μάλιστα το συμπόσιο Urban Digital Narratives στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών όπως και μία σειρά workshop που πραγματευόταν έννοιες που αφορούν τη πώληση σχέση με τη ψηφιακή εποχή.
Ποιούς σύγχρονους καλλιτέχνες ξεχωρίζεις;
Βρίσκω συνεχώς καλλιτέχνες, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό που με ενδιαφέρει η δουλειά τους- και ενίοτε ενθουσιάζομαι και από τη προσωπικότητά τους. Δυσκολεύομαι να απαντήσω με μία λίστα ονομάτων που θα ήταν κάπως περιοριστική. Η προσωπική λίστα των καλλιτεχνών που» ξεχωρίζω» ανανεώνεται και διευρύνεται διαρκώς.
Ποιο είναι το background σου;
Σπούδασα ιστορία τέχνης και τα ερευνητικά μου ενδιαφέροντα εστιάζουν στα νέα μέσα, αλλά και τη τέχνη στο δημόσιο χώρο. Έχω ζήσει σε διάφορες χώρες όπου σπούδασα και δούλεψα: Aυστρία, Λουξεμβούργο, Νέα όρκη( ΗΠΑ) και Λονδίνο ( Αγγλία). Έχω παρουσιάσει την ερευνητική μου δουλειά σε διεθνή συνέδρια και επίσης έχω διδάξει κάποια χρόνια στο Πανεπιστήμιο. Έδω και μία πενταετία η βάση μου είναι η Αθήνα-αν και ταξιδεύω συχνά στο εξωτερικό όπου ενίοτε δουλεύω σε επιμελητικά ή ερευνητικά πρότζεκτ –. Ασχολούμαι με την επιμέλεια εκθέσεων, την έρευνα αλλά και δραστηριότητες που αφορούν το πολιτισμό εν γένει. Το ενδιαφέρον μου για άλλες κουλτούρες αποτελεί το βασικό κίνητρο για πολυάριθμα ταξίδια τις τελευταίες δεκαετίες σε διάφορες χώρες και πόλεις στη Βόρεια και Νότια Αμερική, Νοτιοανατολική Ασία, Βόρεια Αφρική, Μέση Ανατολή, Αυστραλία.
Φωτό: Σωτήρης Τσαγκατάκης
