Οι επιμελητές της έκθεσης «Στο στόμα του λύκου. Να πεθάνει, να πεθάνει!» που εγκαινιάζεται στις 20 Νοεμβρίου στο Σπίτι της Κύπρου, μετά από Ανοικτή Πρόσκληση, μιλούν για το πώς η τέχνη μπορεί να επηρεάσει και να απαντήσει άμεσα σε πραγματικά ζητήματα σε ένα σκηνικό καταστροφής σαν το σημερινό.
Τι σημαίνει ο τίτλος της έκθεσης;
Ο τίτλος είναι η μετάφραση μιας ιταλικής παροιμίας στα ελληνικά. Είναι μια ευχή για καλή τύχη. Αυτός που εύχεται απευθύνει το λόγο λέγοντας “στο στόμα του λύκου” και ο παραλήπτης της ευχής αποκρίνεται “να πεθάνει, να πεθάνει”! Διαλέξαμε αυτό τον τίτλο διότι εικοvoγραφεί το φόβο με μία αρχετυπική εικόνα, ένα λύκο. Tαυτόχρονα, στην μετάφραση στα ελληνικά φέρνει μαζί του κάτι παράδοξο. Θα θέλαμε και η έκθεση να προσεγγίζει αυτή την παράδοξη αίσθηση που νοιώθουμε, όπως υπάρχει στην καθημερινότητα, η οποία έχει πολλές αντιφάσεις και αφήνει πολλά θέματα ανοικτά. Με αφορμή τον τίτλο γράφει για τις δεισιδαιμονίες στο κατάλογο ο Iταλός επιμελητής που ζει στην Aθήνα Michelangelo Corsaro.
Με ποιόν τρόπο απαντά η έκθεση σε όσα συμβαίνουν γύρω μας;
Ένα μεγάλο ερώτημα που μας απασχολεί είναι το κατά πόσο οτιδήποτε λαμβάνει χώρα σε μία έκθεση στα πλαίσια μιας καλλιτεχνικής πρακτικής μπορεί να επηρεάσει και να απαντήσει άμεσα σε πραγματικά ζητήματα. Στο πλαίσιο αυτό, δημιουργούνται ερωτηματικά σχετικά με project που φέρνουν την τέχνη σε ευθεία υπηρεσία κοινωνικών ζητημάτων. Αυτό που εμείς επιχειρούμε προς το παρόν είναι να δημιουργήσουμε μια διήγηση η οποία αντανακλά κοινωνικούς προβληματισμούς και προσπαθεί να θέσει κάποια ερωτήματα όπως και να δείξει κάποιες εναλλακτικές. Η επιμέλειά προσπαθεί να δημιουργήσει μια ποιητική ατμόσφαιρα, ακόμα και όταν εμπλέκεται με πολιτικά θέματα. Μια έκθεση σίγουρα μπορεί να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις και τα ερεθίσματα για συζήτηση και να μας αφυνπνίσει ώστε να προβληματιστούμε και να μετατοπιστούμε. Παρόλα αυτά, τα έργα και η καλλιτεχνική διαδικασία ασκούν μια σαγήνη, η οποία μας οδηγεί να θεωρούμε την τέχνη αρκετά συχνά ένα αυτόνομο πεδίο. Αυτή τη διαδικασία διαπραγματευόμαστε συνεχώς.
Στο επιμελητικό σημείωμα παρουσιάζουμε μερικές από τις σκέψεις και τις ιδέες που είναι παρούσες στις συζητήσεις μας. Γύρω από αυτό το πλαίσιο φτιάξαμε μια αφήγηση, η οποία είναι σπονδυλωτή, με το ένα έργο να ακουμπάει στο άλλο, έτσι ώστε η έκθεση να αγγίζει διαφορετικά θέματα. Ο τρόπος που ασχοληθήκαμε και τοποθετήσαμε τα έργα, θέλουμε να δείχνει την αναμέτρησή μας με τα διαφορετικά ερεθίσματα και να κατασκευάζει ένα χώρο, ένα πεδίο στο οποίο έχεις τη δυνατότητα να τοποθετηθείς. Έτσι ο προβληματισμός αυτός κατέληξε να γίνει μια επιμέλεια με αφορμή το ανοιχτό κάλεσμα από το Σπίτι της Κύπρου με θέμα το σύγχρονο πολιτισμό σε κρίση. Είμαστε πολύ ευγνώμονες για την δημιουργική συνεργασία.
Μιλήστε μας λίγο παραπάνω για τα έργα που θα δούμε.
Στην έκθεση θα δούμε έργα από εννέα καλλιτέχνες (επτά ατομικές συμμετοχές και μια καλλιτεχνική συνεργασία). Είναι έργα που χρησιμοποιούν διαφορετικά μέσα όπως βίντεο, ζωγραφική, σχέδια, εγκαταστάσεις και φιλμ. Τρεις από τους καλλιτέχνες η Λητώ Κάττου, ο Κωνσταντίνος Κωτσής και ο Andreas Sell ολοκλήρωσαν τα έργα τους με αφορμή την πραγματοποίηση της έκθεσης. Η Λητώ Κάττου, με αφορμή τις παρελάσεις για τις εθνικές επετείους στην Κύπρο κατασκευάζει μία εγκατάσταση με ένα τρικάναλο video που αντιπαραθέτει τον βηματισμό των μαθητών στην παρέλαση με το ανέμελο 'γλίστρημα' στον πάγο. Ο Ivan Grubanov δημιουργεί το σκηνικό μίας δράσης που έχει ήδη τελεστεί.
Η εγκατάσταση του αποτελείται από σημαίες της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας που δεν υπάρχουν πια. Το ζεύγος των Λιναρδάκη - Parisot φωτογραφίζει παράδοξες σκηνές από την καθημερινότητα μας, σκηνές που φαντάζουν με πεδία μάχης. Ο Αrtur Zmijewski σκηνοθετεί μία διένεξη η οποία γίνεται τόσο ρεαλιστική όσο τελικά είναι και στην πραγματικότητα. Ο Κωνσταντίνος Κωτσής αναμοχλεύει την ενδεχόμενη πολιτική θέση της χώρας στην περίπτωση που η ροή της ιστορίας θα είχε πάρει μία διαφορετική τροπή. Η Ελένη Καμμά φωτίζει λεπτομέρειες από την καθημερινότητα στη Φλωρεντία τις οποίες επενδύει με τραγούδια από την κοινότητα των Georgofili, μία ποιητική σέκτα που σχολιάζει την επικαιρότητα τραγουδώντας. Η Rosa Barba κινηματογραφεί μία μεγάλη έκταση με φωτοβολταϊκές εγκαταστάσεις στην έρημο Μojave.
Ταυτόχρονα με τη χορογραφία που σχηματίζεται από την κίνηση που διαγράφουν τα πάνελ για να ακολουθήσουν τον ήλιο, ακούμε τα λεγόμενα των κατοίκων της κοντινής πόλης για αυτή την τεραστίων διαστάσεων υποδομή. Τέλος, ο Αndreas Sell δημιουργεί assemblages τα οποία σχολιάζουν κυνικά την καθημερινότητα, υπονομεύουν την κανονικότητα και ποιητικά κατασκευάζουν την προσωπική του διέξοδο, την προσωπική του οπτική.
Σε ποιο πλαίσιο τοποθετείτε το έργο σας ως καλλιτέχνες αλλά και επιμελητές; Νιώθετε συγγένειες με κάποιες τάσεις/ κοινά ενδιαφέροντα άλλων καλλιτεχνών στην Ελλάδα ή διεθνώς;
Τις τελευταίες δεκαετίες είναι όλο και πιο συνηθισμένο καλλιτέχνες να κάνουν επιμέλειες πειραματικά ή ως μέρος της καλλιτεχνικής τους πρακτικής. Είναι κάτι που το αισθανόμαστε και εμείς. Στήνουμε την επιμέλεια σαν μια σκηνογραφία του κοινού μας ενδιάμεσου χώρου. Κάθε έκθεση, ανεξάρτητα από το ποιός την επιμελείται, καλείται να ολοκληρωθεί σαν έργο. Σε αυτό το σημείο βλέπουμε και την σύγκλιση της εργασίας του καλλιτέχνη και του επιμελητή. Παρόλα αυτά δεν διεκδικούμε τη δυνατότητα παραγωγής επιχειρημάτων και τεκμηρίωσης που μπορεί να παράγει ένας επιμελητής.
Η συγκεκριμένη επιμέλεια έχει έρθει με αφορμή ζητήματα τα οποία και οι ίδιοι διαπραγματευόμαστε στη δουλειά μας, με τελείως άλλη γλώσσα όμως. Μας ενδιαφέρουν διαφορετικά πράγματα στο κάθε έργο και ο τρόπος που τα φέρνουμε κοντά στήνει κάθε φορά την επιμέλεια. Κοντά σε αυτό το πείραμα προσπαθούμε να φέρουμε και το θεωρητικό λόγο. Έτσι δημιουργήσαμε ένα λεύκωμα, μια συλλογή από κείμενα διαφορετικών συγγραφέων που προσεγγίζουν θέματα που στρέφονται γύρω από τα έργα.
Κάποιοι καλλιτέχνες που μας ενδιαφέρει πολύ η πρακτική τους είναι η Katie Paterson, κ πιο συγκεκριμένα το τελευταίο της project Future Library, ο Jamie Shovlin κ ο τρόπος που στήνει τις μυθοπλασίες του όπως και ο Gilad Ratman με την ακραία σκηνογραφία του.
Ως προς τις συγγένειες, ενώ δεν έχουμε περάσει τις ίδιες δυσκολίες, νοιώθουμε ότι βρίσκουμε κοινά με τη Μέση Ανατολή και πιο συγκεκριμένα με τη σκηνή του Λιβάνου. Είμαστε μια κοινωνία που έχει συναινέσει σε πολλά, οι καλλιτέχνες αφουγκράζονται αυτούς τους κραδασμούς και συχνά καταπιάνονται με το παρελθόν, ασχολούνται με ιστορικά γεγονότα και καταστάσεις αλλά και θέματα ταυτότητας.
Η γεωγραφική μας θέση είναι οριακή, είμαστε στο όριο με τον αραβικό κόσμο. Σε μια άλλη διάσταση, χωρίς να έχουμε ζήσει στη δεκαετία του 60 στην Νέα Υόρκη, υπάρχει ενδιαφέρον για την καλλιτεχνική κατάληψη στο Judson Church, όπου καλλιτέχνες δημιούργησαν αρχικά ένα χώρο για να δουλεύουν και να συζητήσουν μια σειρά από θέματα που τους απασχολούσαν. Αυτή η κίνηση αποτέλεσε την πηγή μιας πρωτοπορίας που ακολούθησε. Μακάρι κάτι τέτοιο να εμπνεύσει και την τοπική σκηνή, για να δημιουργήσουμε ένα δημόσιο πρόσωπο για τα θέματα της τέχνης και να αναπτύξουμε το έργο και την παρουσία μας στον δημόσιο διάλογο.
Ως συνιδρυτές του 3 137 και ενεργοί καλλιτέχνες πώς θα περιγράφατε τη μέχρι τώρα εμπειρία σας από την τοπική (και όχι μόνο) πραγματικότητα; Τι σας ενοχλεί και τι σας δίνει δύναμη;
Ό,τι κάνουμε στο εργαστήριο γίνεται με πολλή όρεξη και με τους ανθρώπους που συνεργαζόμαστε αναπτύσσεται μια προσωπική σχέση και ένας καλλιτεχνικός διάλογος ο οποίος δίνει νέα ερεθίσματα στην καλλιτεχνική δραστηριότητα όλων. Αυτό προσπαθούμε να γίνεται όσο το δυνατόν περισσότερο. Η έλλειψη κάποιων βασικών υποδομών και το γεγονός πως ο δημόσιος διάλογος και η τοποθέτηση των θεσμών είναι αδύναμη ή κάποιες φορές άστοχη, αναθέτει στους καλλιτέχνες μεγαλύτερη ευθύνη.
Κάτι που επαναλαμβάνεται συνέχεια, αλλά είναι μεγάλο ζήτημα, είναι η έλλειψη οικονομικής στήριξης του καλλιτεχνικού επαγγέλματος. Το γεγονός πως κανένας δεν χρηματοδοτεί την παραγωγή των έργων δημιουργεί στενότητα και περιορισμούς αν και ταυτόχρονα χαρίζει κάποια ελευθερία. Από κρατικής άποψης όμως το ζήτημα δεν είναι μόνο οι παροχές χρηματοδότησης αλλά πολύ περισσότερο η χάραξη της στρατηγικής και η θέσπιση των κανόνων για την οικονομική αρωγή ακόμα και αν αυτή προέρχεται από ιδιώτες, ώστε οι δυνάμεις να συντάσσονται σε ένα μεγαλύτερο και πιο κοινό σχήμα που αφορά την κοινωνία και την κοινότητα των καλλιτεχνών.
Είναι δύσκολο αλλά μας δίνει πολλή δύναμη όταν το donation box έχει κάποιο ποσό στο τέλος των εγκαινίων. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να καλύψουμε κάποια έξοδα καθώς και δημιουργείται η αίσθηση πως οι καλεσμένοι συμμετέχουν σε αυτό που κάνουμε και βοηθούν να γίνει ξανά.
Ένα άλλο ζήτημα είναι ότι δεν είναι πολύ ανεπτυγμένος ο θεωρητικός λόγος, η κριτική και γενικότερα η καταγραφή του ό,τι συμβαίνει. Αυτό το καταλαβαίνουμε ακόμα περισσότερο, προσεγγίζοντας την αμέσως προηγούμενη γενιά με την οποία έχουμε κοινά και έχει ετοιμάσει πολύ από το έδαφος που θεωρείται κεκτημένο και δεν μπορείς εύκολα, πέραν την προσωπικής επαφής, να εντοπίσεις υλικό, κείμενα και καταγραφές.
Παρόλα αυτά η παρουσία και η συνάντηση με επιμελητές ενδυναμώνει πολύ τη σκηνή. Είναι πολύ δυνατή η συζήτηση με έναν επιμελητή με δυνατή ματιά και είναι κάτι δύσκολο που δεν συμβαίνει πολύ συχνά. Επίσης είναι πολύ ενδιαφέρουσα η συνάντηση με καλλιτέχνες και επιμελητές που δεν ζουν εδώ και βλέπουν την τοπική σκηνή πιο αποστασιοποιημένα.
Τέλος, πολύ ευχάριστο είναι μικροί χώροι και πρωτοβουλίες να αποκτούν ταυτότητα και λόγο, κάτι που αντιστοιχεί στην κλίμακα της πόλης και της καλλιτεχνικής σκηνής.
Περιμένοντας τη Documenta. Πώς βλέπετε την εικαστική σκηνή της Αθήνας σε σχέση και με την πρόκληση της φιλοξενίας της επόμενης Documenta;
Είναι μια πολύ μεγάλη πρόκληση η διοργάνωση της documenta στην Αθήνα. Ίσως επειδή είμαστε η γενιά που είδε τους ολυμπιακούς αγώνες να έρχονται, αυτή η μάλλον παρανοϊκή αναλογία μας προκαλεί φόβο. Υπάρχει ίσως άδικα και συμπλεγματικά ο φόβος του εξωτιστικού ξένου βλέμματος. Στην ουσία όμως η περίπτωση της Αθήνας παρουσιάζει ενδιαφέρον. Είναι ανάμεσα σε πολλά αντιθετικά πράγματα και καταστάσεις και υπάρχει μια ιδιαίτερη καλλιτεχνική γλώσσα που είναι ευκαιρία να αναπτυχθεί.
Η πρόκληση τελικά ίσως να είναι, με αφορμή την documenta, τι θα χτίσουμε εμείς εδώ, παράλληλα και πέρα από αυτή. Ήδη από την πρώτη στιγμή σχηματίζονται παράδοξα. Από τη μία η documenta έρχεται στην πόλη και παράλληλα η biennale βραβεύεται με ένα από τα πιο σημαντικά βραβεία, γεγονότα που μόνο χαρά μπορούν να προκαλέσουν, από την άλλη το Εθνικό Μουσείο περνάει μια μεγάλη και παράλογη κρίση λίγο πριν ανοίξει. Υπάρχει τεράστια έλλειψη εμπιστοσύνης στις δομές και τα μεγαλύτερα σχήματα. Χρόνια περιμένουμε να δούμε την εθνική συλλογή και την επιμέλεια της από τους ανθρώπους που την διαμόρφωσαν και τελικά αυτό διακυβεύεται ακόμα.
Το δυσκολότερο είναι πως όλα αυτά δεν αφορούν τους περισσότερους πολίτες, σε κάποια άλλη χώρα κάτι παρόμοιο θα είχε πάρει τις διαστάσεις εθνικού σκανδάλου. Είναι πολύ οξύμωρο ότι η documenta είχε δημιουργηθεί και πετύχει σχεδόν από την αντίθετη κίνηση, την επένδυση στο όραμα για το μέλλον και την συνεργασία της κοινωνίας. Έχει πολύ ενδιαφέρον όμως να δούμε πως θα αναπτυχθεί και θα εμπλακεί με την πόλη η διοργάνωση και πέρα από την δημοσιότητα και την λάμψη που φέρνει ο θεσμός, ο ερχομός της είναι πολύ θετικός και τιμητικός για την τέχνη που παράγεται εδώ.
Focus σε 3 καλλιτέχνες
Λητώ Κάττου
Στην τρικάναλη βίντεο εγκατάσταση Trade Surplus, 2013 το ευρεθέν αναλογικό υλικό μετατρέπεται και επεξεργάζεται σε ψηφιακή μορφή και συνυπάρχει με τον ήχο που δημιουργείται εκ των υστέρων ως μία καταγραφή της ατμόσφαιρας που δημιουργούν οι κινούμενες εικόνες. Τα καταγεγραμμένα στιγμιότυπα των συλλογικών εορτασμών και αυτό μιας προσωπικής καθημερινής σκηνής λειτουργούν ως πεδία προβληματισμού σε σχέση με την έννοια της συγκρότησης της ταυτότητας.
Andreas Sell
O Andreas Sell προσπαθεί να δημιουργήσει νέα σχήματα κατοίκησης και διαβίωσης. Επεξεργάζεται διαφορετικά πρότυπα μέσα από το δικό του τρόπο ζωής. Επαναδιαπραγματεύεται τον τρόπο ζώης σύμφωνα με τις προσωπικές του ανάγκες ξανά και ξανά. Τα τελευταία χρόνια ζει νομαδικά χωρίς μόνιμη κατοικία. Αυτή την περίοδο κατασκευάζει μια εξοχική κατοικία, ένα μέρος στο οποίο οι επισκέπτες θα μπορούν να ανακάμψουν από την έντονη καθημερινότητά τους στην Λέσβο.
Κωνσταντίνος Κωτσής
Το Greek S.S.R. και το Aldermaston είναι δύο εγκαταστάσεις που με αφορμή την έκθεση λειτουργούν ως δίπτυχο. Η ομιλία ενός πρωθυπουργού και η πορεία ενός ειρηνιστή, δύο τετελεσμένα γεγονότα, αποτελούν την αφετηρία για κάθε έργο αντίστοιχα. Δρώντας ως λόγος και αντίλογος τα έργα συνομιλούν μεταξύ τους ψηλαφίζοντας τη συλλεγμένη και συλλεγόμενη μνήμη, καθώς και τα αντανακλαστικά μιας εποχής που θα διαμορφώσει τις επόμενες.
Περισσότερες πληροφορίες
Στο στόμα του λύκου. Να πεθάνει, να πεθάνει!
Εννέα καλλιτέχνες επιχειρούν να αναδείξουν τα αντικρουόμενα συμφέροντα και το χάος που βιώνει ο δυτικός κόσμος σήμερα. Επιμέλεια: Χρ. Κουμιανάκη, Κ. Νικολάου
