Δάφνη Δραγώνα, Σοφία Ντώνα: «Το New Babylon Revisited προτείνει μια δημιουργική, παιγνιώδη πόλη»

Οι επιμελήτριες του project “New Babylon Revisited” (5-9/11) μιλούν για το πώς η ιδέα του καταστασιακού αρχιτέκτονα Constant μπορεί να γίνει ευκαιρία αναστοχασμού και συζήτησης γύρω από τα δίκτυα, την πόλη και την επικοινωνία.

Τι είναι η Νέα Βαβυλώνα; Με ποιον τρόπο η ιδέα του Constant μπορεί να αξιοποιηθεί σε σχέση με τις σημερινές πόλεις;
Η Νέα Βαβυλώνα είναι μια πόλη που δεν υπήρξε και δεν χτίστηκε ποτέ. Πρόκειται για μια ιδέα του καταστασιακού αρχιτέκτονα Constant για μια πόλη του μέλλοντος όπου η εξέλιξη της τεχνολογίας και η αυτοματοποίηση των συστημάτων θα απελευθέρωνε τους κατοίκους της από την εργασία και θα επέτρεπε παιγνιώδεις αλληλεπιδράσεις. Το ιδιαίτερα ενδιαφέρον στη σκέψη του Constant, που έχει φέρει την Νέα Βαβυλώνα και πάλι στο προσκήνιο, είναι το ότι αναφέρεται ήδη στα τέλη της δεκαετίας του 50 σε μια κατά κάποιο τρόπο 'δικτυωμένη' πόλη όπου οι κάτοικοι χάρη στην εξέλιξη της τεχνολογίας και την αυτοματοποποίηση των συστημάτων θα είχαν 'δυναμική σχέση’ με το περιβάλλον τους.

Μοιάζει λοιπόν να προέβλεψε ο Constant μέρος της σημερινής συνδεδεμένης πραγματικότητας. Αρκεί να αναλογιστούμε πώς επικοινωνούμε και κινούμαστε στην πόλη σήμερα βάσει της ανάπτυξης των τεχνολογικών υποδομών και της συνεχούς συνδεσιμότητας. Όχι μόνο μπορούμε να ξέρουμε ανά πάσα στιγμή τι συμβαίνει δίπλα μας και ποιός βρίσκεται κοντά μας αλλά και πώς η πόλη αλλάζει. Αισθητήρες, κάμερες και ηλεκτρονικές συσκευές διαμορφώνουν την εμπειρία μας στην πόλη και στοχεύουν στη βελτιστοποίηση της. Δεδομένα καταγράφονται, συσχετίζονται, αναρτώνται και γίνονται προσβάσιμα. Εμείς ως κάτοικοι καλούμαστε να παίξουμε όλο και πιο σημαντικό ρόλο και να συνεισφέρουμε στις νέες αυτές διαδικασίες. Και οι συσκευές και οι πλατφόρμες που χρησιμοποιούμε έχουν στοιχεία παιγνιώδη διευκολύνοντας την συμμετοχή και επικοινωνία μας.

Τα στοιχεία αυτά φέρνουν σημαντικές αλλαγές για την καθημερινότητα μας, και κάποια από τα χαρακτηριστικά τους συναντώνται πρώιμα στη σκέψη του Constant, όπως π.χ. και στην ηλεκτρονική πολεοδομία του Ζενέτου ή στους Archigram. Ταυτόχρονα όμως γίνεται αντιληπτό ότι οι αντιφάσεις που προέκυψαν δε μπορούσαν να προβλεφθούν. Για παράδειγμα: Τι σημαίνει η συνεχής καταγραφή, και ρύθμιση της ζωής μιας πόλης; Υπάρχει ακόμα χώρος για αλληλεπιδράσεις εφήμερες και απρόβλεπτες, για ελεύθερη επικοινωνία; Η συνεχής ενασχόληση μας με την τεχνολογία μας προσφέρει περισσότερο χρόνο ή μας βάζει σε μια διαδικασία συνεχούς και ίσως μη συνειδητής εργασίας; Το New Babylon Revisited είναι λοιπόν μια ευκαιρία αναστοχασμού και συζήτησης γύρω από τα δίκτυα, την πόλη και την επικοινωνία ξεκινώντας από τη σκέψη του Constant.

Πώς προέκυψε το project στην Αθήνα και τι ακριβώς θα γίνει εδώ;
To New Babylon Revisited προέκυψε σαν συνέχεια των project “Datenspiel” και “On Board” τα οποία πραγματοποιήθηκαν το 2013 ως παραγωγές του Ινστιτούτου Γκαίτε. Το πρώτο -σε επιμέλεια της Δάφνης- αφορούσε την ανάλυση της πόλης ως δικτύου εκτεθειμένου στην παρακολούθηση και τον έλεγχο προτείνοντας τακτικές αντίστασης και επαναοικειοποίησης των μέσων. Το δεύτερο -σε επιμέλεια της Σοφίας- αφορούσε έναν αντίστοιχο επαναπροσδιορισμό της πόλης μέσα από ένα “Εν πλω” εργαστήριο από τη Μασσαλία στην Αθήνα, αναφερόμενο στη ‘Χάρτα των Αθηνών’ και στο αντίστοιχο ταξίδι του CIAM το 1933 με θέμα τη ‘λειτουργική πόλη’.
Ο Constant και η επιστροφή στη Νέα Βαβυλώνα έρχεται όχι μόνο σαν συνέχεια αλλά και σαν σύνδεση των δύο αυτών εγχειρημάτων προτείνοντας την επαναπροσέγγισης της ιδέας μίας δημιουργικής/παιγνιώδους πόλης έναντι της λειτουργικής, η οποία μπορεί να προκύψει μέσα από μια διαφορετική χρήση της τεχνολογίας και των δικτύων και μια σύγχρονη μορφή απελευθέρωσης και χειραφέτησης σε σχέση με αυτά.

Tο New Babylon Revisited αποτελείται από εργαστήρια, περιπλανήσεις και συμμετοχικές δράσεις σχεδιασμένες για την πόλη της Αθήνας. Για τη συμμετοχή σε αυτά προηγήθηκε ανοιχτή πρόσκληση και έτσι διαμορφώθηκαν ομάδες 15 - 20 ατόμων για το καθένα. Οι συμμετέχοντες θα έχουν την ευκαιρία να δουλέψουν με τους καλλιτέχνες και να συν-διαμορφώσουν τις περιπλανήσεις και δράσεις. Κάποιες από αυτές θα είναι ανοιχτές και στο ευρύτερο κοινό, στους κατοίκους της πόλης. Επίσης, καθόλη τη διάρκεια του project, ένα διαδικτυακό ραδιόφωνο στην Μαυρομιχάλη θα προσκαλεί τους κατοίκους όχι μόνο να ακούσουν αλλά και να το επισκεφθούν και να συμμετέχουν στην εκπομπή του.
Η τελική παρουσίαση των εργαστηρίων και των δράσεων θα πραγματοποιηθεί την τελευταία μέρα, την Κυριακή 9 Νοεμβρίου, στο χώρο του 3 137 μέσα από τη ραδιοφωνική αναμετάδοσή τους αλλά και ενός τελικού event-συνάντησης όλων των συμμετεχόντων που επίσης θα είναι ανοιχτό στο κοινό. Η καταγραφή του συνολικού εγχειρήματος που θα προκύψει θα ανέβει στην ιστοσελίδα του εγχειρήματος με σκοπό μια ολοκληρωμένη παρουσίασή του και τη δυνατότητα αναφοράς και συνέχισης του στο μέλλον.

Πείτε μας λίγα λόγια για τους συμμετέχοντες και για το τι θα παρουσιάσει ο καθένας;
Πρόκειται για καλλιτέχνες και θεωρητικούς από το Βερολίνο, το Άμστερνταμ, το Λονδίνο και την Αθήνα οι οποίοι θα ‘τρέξουν’ εργαστήρια και δράσεις με κριτικό, αναστοχαστικό και συχνά ανατρεπτικό και παιγνιώδη χαρακτήρα και θα επαναπροσεγγίσουν τις υποδομές των δικτύων, τεχνολογικών και μη, που βρίσκονται στην πόλη. Η ομάδα των Telekommunisten, γνωστή για τη δράση της στο Βερολίνο και τη συνεργασία της με το φεστιβάλ της Transmediale, θα κατασκευάσει ένα δίκτυο ‘πνευματικών σωλήνων’ σε κτήριο της Πραξιτέλους ενώνοντας εργαστήρια, γραφεία και στούντιο καλλιτεχνών και καλώντας τον κόσμο να διαμορφώσει τα δικά του πρωτόκολλα επικοινωνίας.

Η Christina Kral από το Βερολίνο και η Angela Jerardi από το Άμστερνταμ θα σχεδιάσουν ένα διαφορετικό μετακινούμενο μικρό-συνέδριο που θα περιπλανηθεί στην πόλη. Η ομάδα των reSync θα βασιστεί στους κόμβους του Athens Wireless Metropolitan Network και θα αποπειραθεί ένα νέο τρόπο συγχρονισμού και ανταλλαγής αρχείων ‘εν κινήσει’ εκτός του διαδικτύου. Ο Oliver Lerone Schultz με τον Adnan Hadzi θα οργανώσουν μία ομάδα εργασίας και ένα περίπατο με αφορμή τις περιφράξεις των Αθηναϊκών κοινών. Και τέλος, οι Daniel Kemeny και Andreas Sell συνεργάζονται με τον Κοσμά Νικολάου, τη Χρυσάνθη Κουμιανάκη και την Πάκυ Βλασσοπούλου για το στήσιμο ενός ραδιοφωνικού σταθμού που θα λειτουργήσει ως δίκτυο δράσεων και συζητήσεων καθόλη τη διαρκεια του project.

Πιστεύετε στα δίκτυα και με ποιον τρόπο μπορούν να παρέμβουν στην πραγματικότητα μιας πόλης; Που αρχίζει η ουτοπία;
Σίγουρα και παρεμβαίνουν αλλά σε ποιά δίκτυα αναφερόμαστε τελικά είναι το ερώτημα; Τα τεχνολογικά ή τα κοινωνικά; Εδώ και αρκετό καιρό τα δύο αυτά επίπεδα δικτύωσης έχουν γίνει ένα και ο τρόπος που παρεμβαίνουν στην καθημερινότητα της πόλης συχνά δε μπορεί να γίνει αντιληπτός. Για παράδειγμα, καθώς κινείται κανείς στο αστικό περιβάλλον κατά τη διάρκεια της ημέρας δε γνωρίζει τι είδους δεδομένα και μετα-δεδομένα μπορεί να παράγει με τις συσκευές που διαρκώς χρησιμοποιεί και πως αυτά διακινούνται. Και κάτι αντίστοιχο συμβαίνει με τους αισθητήρες που χρησιμοποιούνται στο αστικό περιβάλλον. Αν δεν ξέρει κανείς πώς λειτουργεί κάτι, κατά πόσο μπορεί να το εμπιστευθεί;

Μάλλον η εποχή του παρορμητικού ενθουσιασμού με τα τεχνολογικά δίκτυα πέρασε για τα καλά. Αυτό είναι που έρχεται να εκφράσει και όλη η συζήτηση περί “μετα-ψηφιακού” τα τελευταία χρόνια. Γνωρίζουμε πια καλά ότι η καθημερινότητα μας βασίζεται στην τεχνολογία όπως και συνειδητοποιούμε ότι τα ζητήματα παρακολούθησης και ελέγχου θα παραμένουν ανοιχτά. Εκτός και αν - και εδώ έρχεται κάτι που ελπίζουμε να μην είναι ουτοπία-, οι σημερινοί κάτοικοι και χρήστες μπορούν να αντιστρέψουν αυτό το ασύμμετρο παιχνίδι αποκτώντας πρόσβαση στις αρχιτεκτονικές των δικτύων και στους τρόπους λειτουργίας τους.

Με το New Babylon Revisited δεν προτείνουμε την επιστροφή σε κάποιο ουτοπικό μοντέλο ούτε και θέλουμε να κινδυνολογήσουμε. Τα ζητήματα έτσι κι αλλιώς είναι εδώ και καιρό γνωστά. Αυτό που ελπίζουμε ότι τα εργαστήρια θα προσφέρουν είναι μία αφορμή για κριτική σκέψη, συζήτηση και στροφή προς νέα μοντέλα επικοινωνίας και συνεργασίας. Η απάντηση σε ό,τι παραμένει θόλο και μη αντιληπτό μάλλον μπορεί να έλθει μόνο από δίκτυα κοινωνικά , από συλλογικές δράσεις που καταπιάνονται σήμερα με την τεχνολογία, τον ανοιχτό κώδικα αλλά και με νέες καλλιτεχνικές πρακτικές. Αυτός είναι και ο λόγος που συνεργαζόμαστε με το Space Under, το Athens Wireless Metropolitan Network αλλά και το 3 137 και το Circuits and Currents της ΑΣΚΤ.

Σχολιάστε τη φράση απο το manifesto των telekommunisten: The Revolution is sending email. The Revolution is chatting, The Revolution is posting articles. The Revolution is file sharing.
H ομάδα των Telekommunisten είναι γνωστή για τον ιδιαίτερο τρόπο που διατυπώνει θέσεις και διαμορφώνει καλλιτεχνικές δράσεις. Αναφέρονται στα δίκτυα υπογραμμίζοντας πάντα ζητήματα εκμετάλλευσης και ελέγχου. Με παιγνιώδη τρόπο απευθύνονται στους χρήστες των δικτύων ως εργάτες και τους ζητούν να οργανωθούν και να δραστηριοποιηθούν για να έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες, πλατφόρμες και υποδομές που οι ίδιοι να μπορούν να κατέχουν και να ελέγχουν. Όλη μας η διαδικτυακή δραστηριότητα θα μπορούσε να μην περνάει από χέρια τρίτων υποστηρίζουν αν σκεφτόμασταν διαφορετικά. Αν και αυτό ακούγεται ουτοπικό, η βάση του είναι πραγματική αν σκεφτούμε πόσες πλατφόρμες και υπηρεσίες υπάρχουν σήμερα που βασίζονται σε δίκτυα ομότιμα, από χρήστη σε χρήστη, και στη χρήση ανοιχτού και ελεύθερου λογισμικού.

Παρακινούν λοιπόν οι Telekommunisten για αφύπνιση, εγρήγορση και δράση. Αν πολλοί χρήστες όντως στρεφόνταν στα δίκτυα αυτά, η αλλαγή θα γινόταν πραγματικότητα. Αυτό βέβαια έρχεται με ένα κόστος. Όπως σημειώνουν στο κείμενο της δράσης τους για την Αθήνα “ Η επανάσταση είναι βέβαια μόνο η αρχή, η πολλή δουλειά έρχεται όταν οι κοινότητες θέλουν να διατηρήσουν ότι κέρδισαν.”

Περιμένοντας τη Documenta. Πώς βλέπετε την εικαστική σκηνή της Αθήνας σε σχέση και με την πρόκληση της φιλοξενίας της επόμενης Documenta;
Το ενδιαφέρον σε σχέση με τη Documenta είναι η μεταφορά της από μια μικρή πόλη 200 000 κατοίκων σε μια μητρόπολη όπως είναι η Αθήνα. Η μεταφορά δηλαδή της θέασης μιας μεγάλης έκθεσης από ένα σχετικά ουδέτερο τοπίο μικρής πόλης μέσα στο οποίο μπορεί κανείς να εστιάσει στα έργα, σε ένα τοπίο μεγαλούπολης και στον τρόπο με τον οποίο αυτά θα απορροφηθούν, θα συνομιλήσουν, θα εξαφανιστούν, ή θα υπερκαλύψουν τη σκηνή της ίδιας της πόλης.
Μοιάζει η μεταφορά αυτή να είναι και ένας επαναπροσδιορισμός των εικαστικών εστιάζοντας στην εκ νέου ενεργοποίηση μηχανισμών της πόλης, θεσμών και υποδομών, σε αντίθεση με την μόνιμη σύνδεσή τους με έναν τόπο όπου οι μηχανισμοί αυτοί έχουν πλέον εγκαθιδρυθεί και ενεργοποιούνται με τη συνέπεια της τακτικής επανάληψης. Σίγουρα η Documenta είναι μια σημαντική πρόκληση για την Αθήνα που μπορεί να ενδυναμώσει και να αναδείξει τη δυναμική του καλλιτεχνικού χώρου και ειδικά των πρωτοβουλιών που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια.