Την τελευταία τριετία γυρνά ανά τον κόσμο καταγράφοντας τις σκέψεις των ανθρώπων περί δημοκρατίας και ελευθερίας. Με το μικρόφωνο ανοιχτό, η Κλαούντια Μπόσε έφτασε και στα μέρη μας και από τις 20/10 παρουσιάζει την site-specific πολυμεσική εγκατάσταση «thoughts meet space athens» στο νέο χώρο τέχνης bhive. Να πώς το σύστησε στην Ιωάννα Γκομούζα.
Πώς ξεκίνησε η συλλογή (οπτικο)ακουστικών συνεντεύξεων με τίτλο «Some democratic fictions»;
Το πρότζεκτ γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη το 2011, την εποχή που άρχιζαν οι πολιτικές αλλαγές στην Τυνησία και την Αίγυπτο. Αυτές οι πολιτικές αλλαγές δεν ήταν αναμενόμενες, οι άνθρωποι εξεγέρθηκαν, σ’ αυτές τις χώρες φαινόταν σαν μια νίκη της δημοκρατίας. Αποφασίσαμε λοιπόν ότι έπρεπε να πάμε εκεί και να μιλήσουμε επιτόπου με διαφορετικούς ανθρώπους για να καταλάβουμε τι συνέβαινε και ποιες είναι οι διαφορετικές ερμηνείες σχετικά με την εξέγερση και τα πολιτικά γεγονότα.
Μέχρι να φτάσετε στα μέρη μας βέβαια, αναζητήσατε υλικό σε μια σειρά από περιοχές, μητροπόλεις του δυτικού κόσμου, χώρες που έχουν βιώσει την εμπειρία του πολέμου και άλλες που βρίσκονται σε κατάσταση μετάβασης (Νέα Υόρκη, Κάιρο, Αλεξάνδρεια, Τύνιδα, Ιερουσαλήμ, Τελ Αβίβ, Ζάγκρεμπ, Φρανκφούρτη, Βρυξέλλες, Βυρηττό). Τι μάθατε μέσα από αυτά τα ταξίδια-συνεντεύξεις για τη δημοκρατία και για τους ανθρώπους στις χώρες που επισκεφθήκατε;
Όπου κι αν βρίσκεσαι η δημοκρατία φαντάζει υποσχόμενο θέμα και σε πολλές χώρες έχεις διαφορετικό τρόπο ερμηνείας του. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που αναζητούν τη διαφορά ανάμεσα στα κόμματα και στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία και τρόπους περισσότερου κοινοτισμού ή πιο μικρών κοινοτήτων και το κατά πόσο η δημοκρατία πρέπει να συνδυαστεί με ένα κράτος-έθνος. Υπάρχουν διαφορετικές οπτικές για το θέμα - για το πώς οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την κυριαρχία της πλειοψηφίας ή ακόμα την ελευθερία του λόγου και της διαπραγμάτευσης.
Όλο αυτό το υλικό θα συμπεριληφθεί στην πολυμεσική εγκατάσταση «thoughts meet space» που έχει ήδη παρουσιαστεί σε διαφορετικές site-specific εκδοχές στη Βιέννη και τη Βυρηττό. Γιατί τη φέρνετε και στην Αθήνα;
Με την κρίση στην Ευρώπη και όλη αυτή την κατάρρευση που συνέβη στις ΗΠΑ και επηρέασε τις ευρωπαϊκές οικονομίες, μου φαίνεται ότι η Ελλάδα έγινε ένα είδος παραδείγματος καταστροφής αλλά και εναλλακτικών. Με ενδιαφέρει η Αθήνα όπως και οι απόψεις των ανθρώπων για το πώς αντιλαμβάνονται το κράτος τους, πώς βλέπουν τη θέση τους στην ΕΕ. Πάντα με ενδιαφέρουν οι κοινωνίες σε μετάβαση γιατί νομίζω ότι αυτή είναι η στιγμή κατά την οποία κάτι πρέπει να δημιουργηθεί. Πάντα οι κρίσεις είναι αφορμή για να σκεφτούμε νέους, εναλλακτικούς τρόπους για να αντιμετωπίζουμε τα πράγματα, καινούργιες πρακτικές.
Πώς βλέπετε λοιπόν την Αθήνα: σαν ένα τόπο ερειπίων ή με προοπτική; Και τι είδους προοπτική θα ήταν αυτή;
Για μένα είναι πολύ νωρίς για να πούμε κάτι πιο οριστικό αλλά μου φαίνεται ότι είναι ένας τόπος όπου υπάρχει δυναμική ανάμεσα στα αρχαία και τα νέα ερείπια και τις μεγάλες εναλλακτικές. Εδώ υπάρχουν όλες οι δυναμικές σε ένα σημείο. Νομίζω λοιπόν ότι είναι πολύ ενδιαφέρον αυτό που συμβαίνει στην Αθήνα αυτή τη στιγμή λαμβάνοντας υπόψιν από τη μια τις επιθετικές πολιτικές που εφαρμόζονται και από την άλλη τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι προσπαθούν να επαναπροσδιορίσουν τις ανάγκες τους ψάχνοντας να βρουν νέους τρόπους κοινωνικής οικονομίας. Πώς ανταποκρίθηκαν οι συνεντευξιαζόμενοι στην Αθήνα στην πρόσκλησή σας; Μέχρι αυτή τη στιγμή που μιλάμε έχω πάρει συνεντεύξεις από οκτώ ανθρώπους και θα συνεχίσω. Καθένας τους είχε μια διαφορετική οπτική και ανταπόκριση στις ερωτήσεις μου.
Για μένα αυτό αποτελεί κι ένα βασικό κομμάτι του πρότζεκτ: δεν υπάρχει μια ιστορία-αφήγηση, δεν υπάρχει ένα σημείο που μπορείς να ξεχωρίσεις από όλο αυτό το υλικό. Νομίζω ότι έχει να κάνει περισσότερο με μια πλοήγηση ανάμεσα σε διαφορετικούς προσανατολισμούς. Νομίζω ότι θα έχει ενδιαφέρον το πώς η εγκατάσταση που στήνεται αυτή την στιγμή στον πρώτο όροφο θα δημιουργήσει ένα σύμπαν με αφηγήσεις από άλλες χώρες, το πώς αυτό το διεθνικό αρχείο αφηγήσεων μπορεί ίσως να παράγει νέες σκέψεις οι οποίες από τη μια αφορούν το τοπικό και από την άλλη δίνουν μια πιο γενική άποψη και τι σημαίνει να εξαρτάσαι από συγκεκριμένες πεποιθήσεις.
Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα για το έργο; Πώς το «χτίσατε»;
H εγκατάσταση thoughts meet space προσπαθεί κάθε φορά να δουλέψει με τον συγκεκριμένο χώρο όπου παρουσιάζεται. Θα υπάρχουν ήχοι που θα διαχέονται στον πρώτο όροφο του bhive, όπου θα δημιουργήσουμε 9-10 επιμέρους χώρους-γωνιές. Ταυτόχρονα θα υπάρχουν εικόνες, προβολές και αντικείμενα που αναπτύχθηκαν με στοιχεία που βρήκα στο χώρο ή που έφερα μαζί μου. Όταν ξεκινώ την έρευνα για τις συνεντεύξεις επικοινωνώ με ανθρώπους, βλέπω ποιοι ανταποκρίνονται, μετά πάω στην πόλη όπου συναντώ ανθρώπους που θα μου συστήσουν με τη σειρά τους κάποιους άλλους. Είναι πάντα μια διαδικασία σε εξέλιξη. Ένα κομμάτι μπορείς να το προετοιμάσεις ένα άλλο προκύπτει επί τόπου καθώς οι άνθρωποι καταλαβαίνουν τι αναζητάς. Για να ετοιμάσω το έργο ήρθα στην Αθήνα τον Ιούνιο ενώ η προηγούμενη εμπειρία μου από την πόλη ήταν πριν από 25 χρόνια.
Πώς σας φάνηκε λοιπόν η Αθήνα μετά από τόσα χρόνια;
Είχα μια πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία! Πριν από λίγες ημέρες είχαμε βγει στα Εξάρχεια και καθώς περπατούσαμε ως φυσιολογικοί άνθρωποι, μας σταμάτησε η ομάδα Δ που ζήτησε τα διαβατήριά μας και μας οδήγησε στο αστυνομικό τμήμα όπου περάσαμε δυόμισι ώρες αστυνομικής εξέτασης! Χρειάστηκε να ζητήσουμε από τον Γεράσιμο (σ.σ. από τον νέο χώρο τέχνης bhive που φιλοξενεί την αθηναϊκή έκθεση της Κλαούντια Μπόσε) να μας φέρει τα διαβατήρια για να μπορέσουμε να φύγουμε. Ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία γιατί έχουμε βρεθεί σε πολλές χώρες αλλά δεν μας έχει ξανασυμβεί. Όταν περπατάς στη Βηρυτό ή στο Κάιρο το θεωρείς πιθανό να συμβεί και είσαι πάντα προετοιμασμένος, αλλά να περπατάς στην Ευρώπη και να βρίσκεσαι σε μια τέτοια κατάσταση, στην οποία σου απαγορεύεται να τηλεφωνήσεις και σου φωνάζει ένας αστυνομικός, λες εντάξει, τα σύνορα της Ευρώπης ίσως “φυλάσσονται” κατά κάποιο τρόπο πολύ καλά. Ήταν πολύ ενοχλητική αλλά και πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία γιατί σκέφτεσαι πώς δουλεύουν αυτές οι μονάδες, όπως οι αστυνομικοί.
Θα μπορούσε αυτό το περιστατικό να αποτελέσει έμπνευση για κάποιο καινούργιο έργο σας;
Ίσως όχι άμεσα και δεν ξέρω πώς ακριβώς αλλά σίγουρα θα επηρεάσει τη δουλειά μου γιατί είναι όλα σαν θραύσματα ενός παζλ, από εμπειρίες που συλλέγεις.
Το καλλιτεχνικό σας υπόβαθρο έχει να κάνει με το θέατρο, τη χορογραφία, τις παραστατικές τέχνες. Πώς επηρέασε τον τρόπο που δουλέψατε γι’ αυτό το συγκεκριμένο έργο;
Πάντα με ενδιαφέρουν οι οργανισμοί στο χώρο και στο χρόνο. Με ενδιαφέρει η χορογραφία των σκέψεων και το πώς οι άνθρωποι τοποθετούνται και δημιουργούν γλώσσα. Όταν συλλέγαμε το υλικό με τον συνεργάτη μου media artist Γκούντερ Άουερ, πάντα ήταν πολύ σημαντικό το πώς σκέφτονται οι άνθρωποι και πόσο προσωπικές μπορεί να είναι αυτές οι συνομιλίες και πάντα έβρισκα ενδιαφέρον, όταν κατόπιν άκουγα το υλικό, το ότι η κατάσταση μπορεί να ακουστεί στη φωνή. Γιατί πάντα πίστευα ότι η φωνή είναι ενδόμυχη πληροφορία για το σώμα και το πως οι άνθρωποι παράγουν γλώσσα ως γραμματική της σκέψης τους.
Οι έννοιες της δημοκρατίας, του καπιταλισμού, της ταυτότητας σας απασχολούν σταθερά στο έργο σας. Γιατί επιστρέφετε σ’ αυτές;
Για μένα η τέχνη είναι ένα φανταστικό εργαλείο προσανατολισμού για την εποχή μας. Με την τέχνη μπορείς να αναλύσεις το περιεχόμενο και το πώς φαίνονται τα πράγματα. Με την τέχνη μπορείς να δημιουργήσεις αισθητικά εργαστήρια για την πραγματικότητά μας. Και αυτό μπορεί να επηρεάσει το πώς καταλαβαίνουμε τον έξω κόσμο, αυτούς τους χώρους και το πώς μπορούμε να διαδράσουμε ίσως διαφορετικά μαζί τους. Στην εγκατάσταση με ενδιαφέρει πάντα το πώς αναλαμβάνουν οι άνθρωποι τη δική τους ευθύνη, πώς συναντούν με το σώμα τους τα αντικείμενα, πώς δημιουργούν την άποψή τους γι’ αυτό.
Σκεπτόμενη όλα όσα έχετε ακούσει σ’ αυτές τις συνεντεύξεις, είστε πιο αισιόδοξη ή απαισιόδοξη σχετικά με τη δημοκρατία, τους ανθρώπους και τις χώρες που επισκεφθήκατε;
Καλή ερώτηση! Έχω την εντύπωση ότι η δημοκρατία είναι πάντα ένα «εμπορικό σήμα» για κάτι ηθικολογικά καλό. Αλλά πώς φτιάχτηκε αυτό το «προϊόν», ποια είναι τα στοιχεία που το απαρτίζουν; Εδώ τα πράγματα είναι ασαφή. Και ίσως το να το συζητάς μπορεί να σε βοηθήσει να αποκτήσεις μια ιδέα για το τι εμπεριέχει η έννοια δημοκρατία και ποιες είναι οι συνθήκες της. Είναι πραγματικά μια δύσκολη ερώτηση, είμαι όμως αισιόδοξη σε ότι αφορά παράγοντες της μόνιμης επικοινωνίας, γιατί νομίζω ότι η δημοκρατία πρέπει να είναι μια διαδικασία μόνιμης διαπραγμάτευσης, και θα έπρεπε να έχει μια κριτική αντανάκλαση στο γάμο της δημοκρατίας και του καπιταλισμού.
Ποια είναι λοιπόν τα επόμενα βήματα γι’ αυτό το έργο και πότε θα… ολοκληρωθεί;
Το επόμενο βήμα είναι να δουλέψουμε στη Βιέννη και από το τέλος Δεκεμβρίου θα επιστρέψουμε στο Κάιρο για να πάρουμε ξανά συνεντεύξεις από τους ανθρώπους με τους οποίους είχαμε συνομιλήσει τον Οκτώβριο του 2011. Ήταν πολύ σημαντικό μετά τις αλλαγές που έγιναν στην Αίγυπτο - μετά τις επαναστάσεις, την ακυβερνησία, τη δημοκρατική ψηφοφορία, την επιστροφή ενός στρατηγού ξαφνικά στην εξουσία και τη φυλάκιση ανθρώπων που ήταν δημοκρατικά εκλεγμένοι - να επιστρέψουμε και να καταλάβουμε τι συμβαίνει εκεί.
Σίγουρα θα με ενδιέφερε να πάω επίσης στη Λιβύη και τη Ραμάλα για να συζητήσω με τους ανθρώπους και ίσως και στη Λιβερία, αλλά προς το παρόν φαίνεται ότι αυτό δεν είναι το καλύτερο μέρος για να επισκεφθείς. Πότε θα ολοκληρωθεί το έργο; Ίσως ποτέ, δεν ξέρω. Προς το παρόν είναι μια ανοιχτή διαδικασία και συνεχίζει εξ ανάγκης κατά κάποιο τρόπο.
Ένα ερώτημα επίσης είναι: θα υπάρχει μια τελική παρουσίαση; Και είπαμε όχι. Το έργο έχει περιοδική δημόσια παρουσία σε κάθε μέρος που παρουσιάζεται, είναι ένα αρχείο-εγκατάσταση για μια εβδομάδα και μετά πάει σε κάποιο άλλο μέρος όπου θα δημιουργήσει ξανά όμως μια άλλη φόρμα. Είναι μια μόνιμη διαδικασία για να επανεξετάσουμε πώς έχουν αλλάξει οι απόψεις μας.
Περισσότερες πληροφορίες
Bosse Claudia
Ένα αρχείο οπτικοακουστικών συνεντεύξεων με σκέψεις για την ελευθερία, το φάντασμα της δημοκρατίας και το ήθος της δράσης
