Ιβόνα Μπλάζγουικ: «Η εικαστική σκηνή της Αθήνας μπορεί να γίνει μια από τις πλέον ζωντανές σκηνές της τέχνης παγκοσμίως»

Πριν (ή και αφού) περάσετε από την έκθεση «A thousand doors» του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, δείτε τι μας είπε η διευθύντρια της Whitechapel Gallery Ιβόνα Μπλάζγουικ για την έκθεση την οποία επιμελήθηκε, αλλά και για τη σύγχρονη δημόσια τέχνη στην Αθήνα και στο Λονδίνο.

Μια εικαστική έκθεση στις εγκαταστάσεις και τον κήπο της Γενναδείου Βιβλιοθήκης. Τι σας ώθησε στην επιλογή του συγκεκριμένου χώρου;
Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, κέντρο μελετών του ελληνισμού, στεγάζει περισσότερους από 120.000 τόμους με αντικείμενο τον αρχαίο και σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό, των οποίων η κληρονομιά παραμένει ζωντανή και σημαίνουσα. Συγχρόνως πρόκειται για έναν θαυμάσιο χώρο, με περιστύλια, προαύλια και κήπους που παρακινούν τον θεατή να περιπλανηθεί μέσα τους. Αποτελεί ιδανικό σκηνικό για τον διάλογο της σύγχρονης τέχνης με μια πολιτισμική παρακαταθήκη απροσμέτρητης αξίας όπως είναι αυτή του ελληνισμού.

Τι πραγματεύεται η έκθεση και γιατί επιλέχθηκε ο τίτλος «A Thousand Doors»? Με ποιον τρόπο ελπίζετε να φέρετε το κοινό κοντά στα μηνύματα της σύγχρονης τέχνης μέσω αυτής της έκθεσης;
Ο τίτλος, που αντλεί από το έργο του Jorge Luis Borges, παραπέμπει στη βιβλιοθήκη ως κατώφλι χιλιάδων θυρών που ανοίγουν προς τη γνώση και τον κόσμο της φαντασίας. Ανακάλυψα, ωστόσο, ότι η έκφραση a thousand doors (χίλιες πόρτες) χρησιμοποιείται και για να περιγράψει τη Wikipedia! Κατά βάση η έκθεση καταπιάνεται με τη γλυπτική και την έννοια της γνώσης και αναπτύσσεται σε τρεις ενότητες. Στην πρώτη ενότητα, που τοποθετείται στο εσωτερικό της βιβλιοθήκης, οι καλλιτέχνες μεταλλάσσουν τα βιβλία σε γλυπτικά αντικείμενα τα οποία χρησιμοποιούν ως κάτοπτρα για να καθρεφτίσουν όψεις της υποκειμενικότητας και της κοινωνίας. Η δεύτερη ενότητα της έκθεσης διερευνά το ζήτημα της καταστροφής, εξαφάνισης και ανάκτησης της γνώσης. Τέλος, τα γλυπτά και οι εγκαταστάσεις που παρουσιάζονται στον κήπο της βιβλιοθήκης δρουν ως αυθύπαρκτοι φανταστικοί κόσμοι, ως πύλες για ένα ταξίδι στον χρόνο, ως οδοί προς την επιστημονική και φιλοσοφική αναζήτηση.

Πώς επιλέξατε τους καλλιτέχνες και τα έργα της έκθεσης; Υπάρχει συνάρτηση μεταξύ των επιλεγμένων έργων και του περιβάλλοντος εντός του οποίου θα παρουσιαστούν; Δώστε μας μερικά παραδείγματα των έργων που παρουσιάζονται στην έκθεση.
Ανακάλυψα πρόσφατα νέα ονόματα στην ελληνική εικαστική σκηνή μέσω εκθέσεων όπως η Μπιενάλε της Αθήνας και μια επισκόπηση του έργου νέων Ελλήνων καλλιτεχνών με τίτλο «Εκ νέου». Δουλεύοντας στο πλαίσιο της βιβλιοθήκης, προσπαθήσαμε να αντικατοπτρίσουμε τον ρόλο της ως συντάκτη αλλά και θεματοφύλακα της ιστορίας, καθώς και ως χώρου όπου ευδοκιμεί η μελέτη και η δημιουργικότητα. Αποφασίσαμε να αναθέσουμε τη δημιουργία νέων έργων σε Έλληνες καλλιτέχνες και να δούμε, έπειτα, την τέχνη τους ενταγμένη στο πλαίσιο μιας πρόσφατης ιστορίας της δημόσιας γλυπτικής. Στο διάστημα των τριών τελευταίων δεκαετιών έχουμε γίνει μάρτυρες μιας έκρηξης όσον αφορά τη δημιουργία έργων τέχνης για τον δημόσιο χώρο κατόπιν ανάθεσης. Μεγάλες διεθνείς διοργανώσεις όπως η έκθεση γλυπτικής του Μύνστερ και η Documenta ή οργανισμοί όπως ο Artangel έχουν συμβάλει μέσω της πρακτικής της ανάθεσης στη δημιουργία εκπληκτικών έργων. Παρατηρείται ωστόσο και το εξής παράδοξο: επειδή ακριβώς πολλά από αυτά τα γλυπτά και οι εγκαταστάσεις είναι κατασκευασμένα με γνώμονα έναν συγκεκριμένο χώρο (site-specific), μετά το πέρας των εκθέσεων που τα φιλοξενούν τείνουν να χάνονται.

Εφόσον ο οργανισμός ΝΕΟΝ είναι αφοσιωμένος στη στήριξη της τέχνης εκτός του μουσείου, αποφασίσαμε να σκιαγραφήσουμε αυτή την πρόσφατη ιστορία της δημόσιας τέχνης συνδέοντάς την παράλληλα με το αθηναϊκό πλαίσιο. Ο Daniel Silver «στήνει» μια επινοημένη αρχαιολογική εκσκαφή, την οποία έχει μεταφέρει από ένα λονδρέζικο εργοτάξιο στους κήπους της Γενναδείου. Μεταξύ των έργων που παρουσιάζονται, εξάλλου, κάποια επιχειρούν αναφορές στο θεσμικό, ιδρυματικό ρόλο της βιβλιοθήκης, όπως για παράδειγμα η βιβλιοθήκη των αζήτητων βιβλίων της Meriç Algün Ringborg, έργο που βγάζει προσωρινά από την αφάνεια βιβλία και συγγραφείς επί μακρόν παραγνωρισμένους.
Το συναρπαστικό στοιχείο της έκθεσης είναι ότι σου επιτρέπει να παρατηρήσεις τον τρόπο με τον οποίον πέντε Έλληνες καλλιτέχνες από διαφορετικές γενιές προσεγγίζουν το θέμα της βιβλιοθήκης και του κήπου της, καθένας μέσα από την ιδιαίτερη μεθοδολογία του και τη δική του αισθητική σκοπιά. Θα δούμε λοιπόν έργα που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα, από μια συμφωνία κελαηδισμάτων έως μια βιβλιοθήκη που τρώγεται!

Το έργο της Βαλεντίνας Κάργα θα λειτουργήσει ως πλατφόρμα για έναν διάλογο με τον εκθεσιακό χώρο καθώς αναβιώνει την ιδέα της αριστοτέλειας περιπατητικής σχολής στους κήπους της Γενναδείου. Θα μπορούσατε να μας δώσετε μερικές πληροφορίες για τη συγκεκριμένη δράση; Θα υπάρξουν και άλλα έργα που θα στηρίζονται σε μια ανάλογη διάδραση με τον εκθεσιακό χώρο ή το κοινό;
Η Βαλεντίνα Κάργα προσκαλεί επισκέπτες της έκθεσης να περπατήσουν μαζί της στους χώρους της βιβλιοθήκης συζητώντας παράλληλα για το θέμα της παιδείας. Όταν η συζήτηση φτάσει στο τέλος της, η καλλιτέχνιδα προτείνει στον συνομιλητή της να καθίσει μαζί της ώστε να αναπλάσουν από κοινού τον διάλογο που προηγήθηκε μεταξύ τους, ενώ εκείνη τον καταγράφει συγχρόνως με τη βοήθεια μιας παλιομοδίτικης γραφομηχανής. Στο τέλος, τόσο η Κάργα όσο και ο συνομιλητής της θα έχουν ένα υπογεγραμμένο αντίτυπο της συνομιλίας. Το αντίτυπο της καλλιτέχνιδας θα ενσωματωθεί σε ένα βιβλίο που θα φυλάγεται στη βιβλιοθήκη, ενώ το έργο θα δημοσιευθεί στην ετήσια επιθεώρηση της αμερικανικής σχολής κλασικών σπουδών που έχει τίτλο Τα Νέα της Γενναδείου. Πρόκειται για ένα είδος ιστορίας των σύγχρονων αντιλήψεων για τη γνώση και τη διάδοσή της.
Οι Jane και Louise Wilson παρουσιάζουν μια ηχητική εγκατάσταση εμπνευσμένη από την κάθοδο του Ορφέα στον Άδη. Το έργο «ενεργοποιείται» από τον θεατή, του οποίου το πέρασμα από το εσωτερικό της εγκατάστασης αποτελεί το έναυσμα για τη σύνθεση ήχων σε τυχαίους συνδυασμούς. Η Annie Ratti έχει δημιουργήσει ένα γλυπτό που βοηθά την οικειότητα να αναπτυχθεί και τον διάλογο να ανθίσει.

Τα εκπαιδευτικά προγράμματα καθώς και εκείνα που απευθύνονται στην κοινότητα έχουν διαδραματίσει πρωτεύοντα ρόλο στη μέχρι τώρα πορεία σας. Θα μπορούσατε να μας μιλήσετε για τις παράλληλες εκδηλώσεις της έκθεσης «A Thousand Doors»; Τι θα συζητήσουμε και τι θα μάθουμε στις διαλέξεις και τα εργαστήρια που την πλαισιώνουν;
Τα δημόσια προγράμματα επιχειρούν να αναδείξουν τις βαθιές επιδράσεις της δημόσιας τέχνης. Θα καταπιαστούν με τους τρόπους με τους οποίους η τέχνη επηρεάζει τους ανθρώπους και δίνει πνοή στους χώρους που καταλαμβάνει. Ένα ζήτημα που επίσης πρόκειται να συζητηθεί είναι η «εικονομαχία» και η δημιουργία της γνώσης. Τα ηνία του προγράμματος εκδηλώσεων για το κοινό έχουν επιμελητές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα Ανταλλαγών και Βραβείων επιμελητών του οργανισμού ΝΕΟΝ, μια ετήσια πρωτοβουλία που ενθαρρύνει τις ανταλλαγές επιμελητών και επιμελητικού έργου μεταξύ Αθήνας και Λονδίνου. Το πρόγραμμα θα περιλαμβάνει κινηματογράφο, περφόρμανς, αναγνώσεις και εργαστήρια.
Τι γνώμη έχετε για τη σύγχρονη δημόσια τέχνη στην Αθήνα; Υφίσταται; Θεωρείτε τη δημόσια τέχνη «καθρέφτη» μιας πόλης και, αν ναι, τι σας αποκαλύπτει η δημόσια τέχνη στην Αθήνα για την ελληνική πρωτεύουσα;
Εντυπωσιάστηκα τρομερά από μια εγκατάσταση του Νίκου Ναυρίδη που παρουσιάστηκε πέρυσι στο εγκαταλειμμένο Παλιό Ελαιουργείο στην Ελευσίνα. Άκουσα, επίσης, για μια εξαιρετική ηχητική εγκατάσταση του Κώστα Ιωαννίδη που στήθηκε σε διάφορα σημεία της πόλης, στο πλαίσιο της οποίας ακούγονταν κοκόρια να λαλούν στις πιο απίθανες ώρες της ημέρας. Και τα δύο αυτά έργα πραγματεύονταν την κρίση στην Αθήνα, υπερβαίνοντας συνάμα το ιδιαίτερο πλαίσιό τους κατά τέτοιον τρόπο ώστε να αποκτούν μια καθολική, παγκόσμια εμβέλεια. Με συγκίνησε το αίσθημα της ελπίδας που ανάδιναν. Ο Ναυρίδης παρέθετε τη φράση του Μπέκετ: «να αποτύχεις, να αποτύχεις ξανά, να αποτύχεις καλύτερα». Με το έργο ιδρυμάτων όπως το ΔΕΣΤΕ, το Ίδρυμα Ωνάση, το Ίδρυμα Σταύρου Νιάρχου και ο οργανισμός ΝΕΟΝ, με την Μπιενάλε της Αθήνας, την αφοσιωμένη δουλειά των εμπορικών γκαλερί και την αθηναϊκή φουάρ σύγχρονης τέχνης, καθώς και με τον ερχομό του νέου Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης η εικαστική σκηνή της πόλης μπορεί, κατά τη γνώμη μου, να γίνει μια από τις πλέον ζωντανές σκηνές της τέχνης παγκοσμίως, με σημασία για το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται.

Οι εγκαταστάσεις και εκθέσεις δημόσιας τέχνης είναι κάτι με το οποίο η πόλη του Λονδίνου είναι καλά εξοικειωμένη. Πώς δέχεται το κοινό αυτά τα έργα; Έχει αλλάξει η στάση του απέναντι στη σύγχρονη τέχνη με την πάροδο του χρόνου; Οι προσπάθειες που έχουν γίνει διαδραμάτισαν τελικά έναν διαπαιδαγωγικό ρόλο;
Από την εποχή που ξεκίνησα την καριέρα μου ως επιμελήτρια, στα τέλη της δεκαετίας του '80, η δίψα του κοινού για σύγχρονη τέχνη έχει αυξηθεί εκθετικά. Συμμετείχα στη δημιουργία της Tate Modern: η ανταπόκριση του κοινού κατά το εναρκτήριο έτος λειτουργίας της ξεπερνούσε κάθε προσδοκία μας. Ο αριθμός των επισκεπτών έφτασε τα πέντε εκατομμύρια. Από το 2009, οπότε και ολοκληρώθηκε η επέκταση της Whitechapel Gallery, δεχόμαστε περισσότερους από 10.000 επισκέπτες την εβδομάδα. Συμμετέχω επίσης στην επιτροπή που σχεδιάζει τις αναθέσεις έργων σύγχρονης τέχνης προς τοποθέτηση στην πλατεία Τραφάλγκαρ, στο πλαίσιο του Fourth Plinth Project. Το πρόγραμμα αυτό, που αναθέτει τη δημιουργία ενός προσωρινού γλυπτού προς παρουσίαση σε ένα βάθρο στο κέντρο του Λονδίνου, είναι σήμερα τρομερά δημοφιλές, παρά τις επιφυλάξεις που γέννησε αρχικά.
Η αντιμετώπιση των ταξιτζήδων αποτελεί πάντοτε τη λυδία λίθο αυτών των πρωτοβουλιών! Όταν αρχίζουν να σχολιάζουν τις αρετές των έργων που τοποθετούνται εκεί ανά εξάμηνο, τότε ξέρεις πως έχεις επιτυχώς εισχωρήσει στο δημόσιο φαντασιακό. Πιστεύω ότι οι άνθρωποι αναζητούν στην κουλτούρα της εικόνας μια αντανάκλαση των δικών τους βιωμάτων, όπως αναζητούν την ευκαιρία να στοχαστούν επάνω στην κοινωνία μέσω της τέχνης. Ζητούν επίσης από την τέχνη να τους εκπλήξει, να τους προκαλέσει, να τους εμπνεύσει, ούτως ώστε να μπορέσουν και κείνοι να συμμετάσχουν ενεργά στη διαμόρφωση του σύγχρονου zeitgeist.

Η Αθήνα αναμένει τα εγκαίνια του δικού της Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (η ολοκλήρωση του οποίου καθυστέρησε εξαιτίας οικονομικής δυσπραγίας). Σε περιόδους κρίσης, ο πολιτισμός υπήρξε ανέκαθεν το πρώτο θύμα των περικοπών. Πώς θα περιγράφατε, εκ πείρας, τη χρηματοδότηση των τεχνών στο Λονδίνο;
Είμαστε τυχεροί που έχουμε το Συμβούλιο Τεχνών της Αγγλίας. Ιδρύθηκε τη δεκαετία του 1940 και πρόκειται για έναν κρατικά χρηματοδοτούμενο οργανισμό που βρίσκεται, ωστόσο, βάσει καταστατικού σε «απόσταση ασφαλείας» από την κυβέρνηση. Πολιτικοί και κόμματα δεν μπορούν να παρέμβουν στα εσωτερικά των καλλιτεχνικών οργανισμών τόσο όσον αφορά τη στελέχωσή τους όσο και τα προγράμματά τους. Τα περισσότερα πολιτιστικά ιδρύματα λειτουργούν στη βάση μιας συνδυαστικής οικονομίας στην οποία συμμετέχει η ιδιωτική πρωτοβουλία και το δημόσιο: η κρατική χρηματοδότηση συμπληρώνεται από εισοδήματα που προέρχονται από πατρωνίες και χορηγίες και εισοδήματα που αποφέρουν τα περιοδεύοντα προγράμματα, τα εισιτήρια, οι εκδόσεις, η εστίαση και ούτω καθεξής. Εντούτοις, είναι τεράστιες οι περικοπές που έχει υποστεί η χρηματοδότηση του πολιτισμού από την πολιτεία. Η κρατική επένδυση στην τέχνη είναι κεφαλαιώδους σημασίας, από οικονομική και ηθική σκοπιά, ενώ τα οικονομικά και κοινωνικά οφέλη που αποφέρει είναι εξίσου σημαντικά. Συμβάλλουν τελικά στη διαμόρφωση μιας κοινωνίας των πολιτών.