Από τους πιο διεθνώς αναγνωρισμένους αρχιτέκτονες της γενιάς του, με το εικαστικό του έργο να έχει βρει το δρόμο για τη documenta και το κεντρικό περίπτερο της Μπιενάλε της Βενετίας, ο Χρήστος Παπούλιας μας μιλά για το Μεταξουργείο των παιδικών του χρόνων που ζωντανεύει σε μια έκθεση στη γκαλερί Καμχή στις 25/2.
Το σπίτι του καθηγητή με υποστυλώματα τα άπαντα του Λένιν και την Άννα Καρένινα, το σπίτι του άστεγου – ένα κεραμίδι («είχαμε αρκετούς άστεγους δίπλα στις γραμμές του τρένου, τις περισσότερες φορές ήταν μεθύστακες που τους είχαν πετάξει οι γυναίκες τους έξω από το σπίτι. Στο Μεταξουργείο εκείνη την εποχή ο φεμινισμός ήταν πολύ ισχυρός. Δεν κυβερνούσε ο άντρας.»), το σπίτι της γλωσσούς από μπικουτί, του καρβουνιάρη που τον φόβιζε έτσι κατάμαυρος που ήταν όταν ήταν μικρός, του παιδεραστή (ένα τεράστιο χέρι): «είχαμε μπόλικους τέτοιους, οι μαμάδες μας έπρεπε να έχουν τα μάτια τους συνέχεια πάνω μας όταν μας πήγαιναν κάθε Κυριακή πρωί στο Σινεάκ να δούμε Μίκυ Μάους». Καθισμένοι στο γραφείο του στα Αναφιώτικα, χαζεύουμε τις μακέτες και τα σχέδια που ζωντανεύουν συχνά με περιπαιχτικό τρόπο τις μνήμες του Χρήστου Παπούλια από τη γειτονιά των παιδικών του χρόνων. Έξι χάρτες της περιοχής, όπου θα αποτυπωθούν με προοπτικά μόνο τα σημεία που θυμάται ως παιδί, και ένα σχέδιο της σοφίτας, του αρχηγείου του συμπληρώνουν το υλικό της έκθεσης.
«Μου αρέσει η διαδικασία αυτής της αναδρομικής ανάμνησης στην οποία μπήκα όταν η Μαρία Θάλεια Καρρά και η Όλγα Χατζηδάκη μου ζήτησαν να κάνω αυτή την έκθεση. Δεν το σκεφτόμουν ποτέ το Μεταξουργείο, αλλά τώρα θέλω διαρκώς να θυμηθώ κι άλλα.
Στο Μεταξουργείο της δεκαετίας του ’60 υπήρχε πολύ παλαβομάρα, πολύ διασκέδαση (σινεμά, θέατρα – «η νονά μου ήταν η Σμαρούλα Γιούλη») και πολύ σεξ. Η ατμόσφαιρα ήταν πολύ πιο ελεύθερη απ’ ότι σήμερα, ειδικά ως προς το σεξ. Δεν υπήρχε η αγωνία να μην μάθουν τα παιδιά για τον έρωτα και την απιστία. Εμένα η μαμά μου με έστελνε στο θέατρο να φωνάξω τον μπαμπά μου λέγοντάς μου «Στα καμαρίνια θα τον βρεις!».Απουσίαζε η σημερινή ψευτοηθική της κοινωνίας. Η θεία μου με την πόρνη που έμενε απέναντί της μιλούσαν, δεν ήταν φίλες αλλά μια καλημέρα την έλεγαν. Υπήρχαν επίσης δεκάδες τραβεστί στη γειτονιά. Το Καρναβάλι έκαναν μια μεγάλη παρέλαση καβαλώντας ξύλινα αλογάκια. Είχαν και το δικό τους κλαμπ, τη Χαβάη, απέναντι απ’ το σπίτι μας. Από τις 6 το απόγευμα η μαμά μας έκλεινε τα παντζούρια.
Το Μεταξουργείο είχε απ’ όλους: αστούς, φτωχούς, δολοφόνους, απατεώνες, πόρνες, μαφία, μετανάστες (από άλλες περιοχές της Ελλάδας που επέλεγαν ανά φυλές να εγκατασταθούν σε ένα σημείο του, π.χ. οι Πελοποννήσιοι κοντά στον σταθμό κλπ.). Έξι χρονών παιδιά είχαμε ήδη πονηρευτεί, είχαμε σπάσει τη γρίλια του μπουρδέλου και είχαμε κοιτάξει μέσα. Επτά χρονών είδα μια δολοφονία πηγαίνοντας στο σχολείο.
Οκτώ πήγαμε στην κηδεία ενός συμμαθητή μας που κάηκε επειδή η γιαγιά του είχε αφήσει ανοιχτό το μαγκάλι. Η μαμά του απουσίαζε στα Ιωάννινα όπου πήγαινε κάθε εβδομάδα και δούλευε κρυφά απ’ το γιο της ως πόρνη και κατέβαινε στην Αθήνα τα Σαββατοκύριακα. Όλα αυτά τα επεισόδια θα σημειωθούν στους χάρτες. Όπως και το παλιό μας σπίτι στην Κεραμέων με την εσωτερική αυλή και το πηγάδι. Ακούω που διαμαρτύρονται για τα μπουρδέλα, για το ότι δεν μπορούν να βγάλουν τα παιδιά τους βόλτα. Και όταν ήμουν εγώ παιδί υπήρχαν τα μπουρδέλα, ίσως να ήταν λίγο λιγότερα. Εμείς πηγαίναμε μόνοι μας παντού και δεν μας είχε συμβεί κάτι.
Με έχει εκνευρίσει που θέλουν να κάνουν το Μεταξουργείο με το ζόρι αστική γειτονιά επειδή ορισμένοι επένδυσαν εκεί ή αγόρασαν σπίτια. Το σχέδιό τους είναι αμφιλεγόμενο γιατί δεν έχει φτιάξει ο Δήμος τις απαραίτητες υποδομές για κάτι τέτοιο.
Θα δείξω ακόμη ένα μεγάλο σχέδιο της σοφίτας που ήταν το αρχηγείο μας όταν ήμουν παιδί. Κανείς δεν ανέβαινε εκεί εκτός από εμένα και τους φίλους μου. Είχα ένα παλιό στηθοσκόπιο που για να εξετάζω τις φίλες μου όταν παίζαμε το γιατρό, Ρούβλια της προεπαναστατικής περιόδου που είχε κρύψει ο παππούς μου σε ένα συρταράκι που δεν το είχε ανοίξει ποτέ κανείς και 100 πίνακες που είχα ζωγραφίσει και τους πήρε η μπουλντόζα όταν κατεδαφίστηκε το σπίτι μας, αφού η μαμά μου δεν σκέφτηκε να ψάξει τη σοφίτα. Όταν το έμαθα από το σοκ σταμάτησα να ζωγραφίζω για χρόνια.
Το ότι σταδιακά η γειτονιά παρήκμασε είχε κι ένα καλό, ότι σώθηκε. Είναι μοναδικό φαινόμενο μια τόσο διατηρημένη παλιά γειτονιά στο κέντρο της Αθήνας.
Τα σχέδια πολλών απ’ τα σπίτια έχουν φτιαχτεί με μια διάθεση κριτική και χιουμοριστική ως προς τη σύγχρονη αρχιτεκτονική ονομάτων όπως η Ζάχα Χαντίντ και ο Ρεμ Κούλχας. Έχει παραγίνει το κακό. Ήμουν πριν μερικούς μήνες στο μουσείο Maxxi της Ρώμης (σ.σ. η πρότασή του για το κτίριο του μουσείου είχε φτάσει στις επικρατέστερες) καλεσμένος του Michelangelo Pistoletto και η διευθύντρια παραπονιόταν ότι δεν έχει που να κρεμάσει ένα κάδρο. Όλο το κτίριο είναι διάδρομοι και τοίχοι-κορδέλες που τρέμουν. Εντελώς ακατάλληλο για μουσείο. Αυτοί οι αρχιτέκτονες πήγαν να μιμηθούν την τέχνη, όμως η αρχιτεκτονική πρέπει να είναι και χρηστική. Η αρχιτεκτονική αυτή δεν έχει ουσία, είναι εκφυλισμένη όπως και η κουλτούρα της εποχής μας. Έχει κάτι το φαντασμαγορικό, σαν τα καθρεφτάκια που έταζαν στους ιθαγενείς. Η πλήρης εμπορευματοποίηση της αρχιτεκτονικής.
Περισσότερες πληροφορίες
Παπούλιας Χρήστος
Σχέδια, μακέτες και μια φανταστική χαρτογράφηση του Μεταξουργείου ανακαλούν παιδικές εμπειρίες του γνωστού αρχιτέκτονα και καλλιτέχνη
